Tijdens mijn 6-daagse vakantie in 2016 op Texel verbleef ik in het Fletcher Hotel De Cooghen in De Koog. Ik huurde een fiets, waarmee ik vanuit De Koog het hele eiland verkende. In dit artikel vertel ik u alles over De Burghtkerk in het centrum van Den Burg, de belangrijkste plaats op Texel.
Inhoudsopgave
Ligging
De Burghtkerk ligt aan de Binnenburg in het centrum van Den Burg op Texel.
Geschiedenis
De Burghtkerk is de protestantse kerk in het centrum van Den Burg. ‘De Burght’ is beeldbepalend voor Den Burg. Dit was vroeger de hervormde kerk van Den Burg.
Op de plaats van het middenschip van de huidige kerk op de Binnenburg stond aan het eind van de 11e eeuw een Romaans tufstenen kerkje met een toren. De fundering van deze kerk bestond uit veldkeien in een bed van mortel. Voor 1539 zijn de zijmuren van het kerkje afgebroken. Op de oude funderingen zijn daarna de zware gemetselde bakstenen zuilen gebouwd. Deze dragen ook nu nog het dak van de kerk. Het oorspronkelijke fundament ligt ongeveer 20 centimeter onder de vloertegels. Dit fundament is over bijna de hele lengte nog altijd aanwezig. Aan beide kanten van het schip is de kerk uitgebreid met een beuk. Hierdoor omsloot een veel grotere kerk het oude tufstenen kerkje. Het koor werd tussen 1470-1481 gebouwd en is in de huidige kerk nog aan de stenen bogen in het gewelf van de zijbeuken te herkennen. In 1539 stortte de spits van de eerste toren van de kerk in. Deze toren werd in 1604 weer opgebouwd. De toren werd voorzien van een achtkantige, gemetselde spits van gele steen met daarin het jaartal. Rond het jaar 1600 werd tijdens de Hervorming het buiten gebruik gestelde koor afgebroken. De zijmuren werden in die tijd verlengd en er kwam een raam in de oostmuur. In 1932 werd de toren gerestaureerd. Tijdens de Russenoorlog in 1945 werd de Grote Kerk door de beschietingen in Den Burg gedeeltelijk verwoest. Na restauratie kon de kerk pas weer in 1952 worden gebruikt voor de eredienst. Bij de herbouw en restauratie werd in 1953 een bodemonderzoek gedaan. Hierbij werd de aanwezigheid van het oude tufstenen kerkje vastgesteld. In mei 2011 fuseerden de Gereformeerde Kerk en de Hervormde Gemeente van Den Burg en ontstond de Protestantse Gemeente Den Burg. De voormalige gereformeerde kerk heet vanaf dat moment ‘De Poort’, de hervormde kerk ‘De Burght’.
Er behoorde een klooster bij de kerk. Deze stond op de plaats waar u nu het postkantoor vindt. Het was het klooster van de orde van Tertiarissen. U kunt nog een restant van de kloostermuur aan de zuidzijde van de kerk zien. Later is het klooster een weeshuis geworden. De bijbehorende tuin heet de Wezentuin. Het gebouw is in de Tweede Wereldoorlog vernield. De kerk had, volgens overleveringen, vluchtgangen naar het klooster en ook naar het schoutshuis (dit is nu een deel van hotel ‘de Lindeboom’ op de Groene Plaats). Er is van deze gangen, ondanks naspeuringen door onder meer de Duitse eilandcommandant in de jaren 1940-1945, nooit iets teruggevonden.
Veel dingen in de kerk zijn in de loop van de jaren van plaats veranderd of zelfs helemaal uit het interieur verdwenen. In de periode dat de kerk dienst deed als katholieke kerk waren er binnen drie altaren: het Heilig Sacraments-altaar, het Sint Anna-altaar en het Heilig Kruis-altaar, Daarnaast bevond zich een Christusschrijn in de kerk. Deze altaren zijn allemaal vernield. En tijdens het oorlogsgeweld in 1945 zijn veel kostbare dingen, zoals het koperen koorhek, diverse wapenborden en kaarsenstandaards verdwenen. Tijdens de restauratie verdween de omloop en de kansel werd één zuil dichter naar de oostmuur geplaatst.
Bezienswaardig
Doopvont
Het doopvont stamt uit de 10e of 11e eeuw. Dit doopvont is van Bentheimer zandsteen en een koperen bekken gemaakt. De vier kopjes op het doopvont symboliseren de vier paradijsstromen: de Tigris, de Eufraat, de Pison en de Gichon. Ook dit doopvont is tijdens de Russenoorlog zwaar beschadigd en daarna gerestaureerd.
Torenuurwerk
Het torenuurwerk is tussen 1530 en 1570 gemaakt. Het is daarmee één van de oudste nog in originele staat verkerende torenuurwerken van Nederland. U kunt dit torenuurwerk tijdens het beklimmen van de toren bekijken. U vindt het uurwerk op een tussenzolder van de kerktoren. Hier vindt u ook een kleine luidklok en een wijzerplaat zodat het uurwerk ook daadwerkelijk alle originele functies kan vervullen. Voor de gewichten zijn ongeveer 70 kilo zware veldkeien gebruikt. Onder deze veldkeien ligt een stapel dakpannen, een oude vorm van valdemper. Dit om te voorkomen, dat mocht het gewicht loskomen, het door de zoldervloer heen slaat. De gewichten voor het uurwerk en de luidklok moeten apart met de hand worden opgewonden. Door de aangepaste ophanging van de gewichten moet dit nu om de ongeveer acht uur herhaald worden. De toren van de Burght kerk is één van de zeer weinige plekken in Nederland waar u een dergelijk waardevol torenuurwerk kunt zien.
Orgel
Tussen 1814 en 1818 is het kerkorgel door orgelmaker Garstenhouer uit Monnickendam gebouwd. Het front bevat grotendeels houten imitatie pijpen. Het orgel heeft één manuaal, een aangehangen pedaal en 12 registers. In 1934 is er een windmachine geplaatst en in 1953 werd het orgel gerestaureerd en geheel opnieuw geïntoneerd. Eind jaren ’80 van de vorige eeuw was het orgel weer aan een grondige restauratie toe. In 1991/92 is het pijpwerk weer opnieuw geïntoneerd met als resultaat dat de klankverhouding van de registers onderling veel beter is geworden.
Torenbeklimming
In de maanden juli en augustus kunt u elke maandag en woensdag tussen 10.00 uur en 16.00 uur de toren van de dorpskerk beklimmen. U betaalt een kleine entreeprijs om de toren te mogen beklimmen. Eenmaal boven hebt u een schitterend uitzicht over Den Burg, Texel en de omgeving.
Uitleg over de beklimming van de toren
- Na de eerste trap komt u aan op de orgelgalerij:
Tegen de westmuur staat het voormalige torenkruis. Dit kruis, dat in 1604 op de toren werd geplaatst, is in 1998 tijdens de restauratie vervangen. Het orgel, dat u het beste vanuit de kerkzaal kunt bekijken, werd door de orgelbouwer Johan Michael Garstenhouwer tussen 1814 en 1818 in Monnickendam gebouwd. De totale prijs voor het orgel bedroeg toen omgerekend ongeveer € 650,–. Tijdens de afbouw op Texel in 1818 stierf de orgelbouwer op 67 jarige leeftijd aan een beroerte. Hij werd voor het orgel in de middenkerk begraven. - Na de tweede trap komt u op de eerste zolder van de toren:
Hier staat het historische, in 2015, gerestaureerde, handgesmede uurwerk. De exacte leeftijd van dit smeedijzeren torenuurwerk is niet bekend. Gotische kenmerken en de stand van de hoekstijlen duiden op een mogelijke datering tussen 1530 en 1570. Het archief van de kerk vermeld dat er in 1607 een grote reparatie aan dit uurwerk is uitgevoerd. Dit uurwerk, dat tot 1933 dienst heeft gedaan, is bijna geheel authentiek en behoort daarmee tot het zeer kleine aantal vergelijkbare torenuurwerken dat nog in Nederland aanwezig is. De door dit uurwerk aangestuurde wijzerplaten die in het midden van elke torenzijde geplaatst waren en maar één wijzer hadden zijn, toen er in 1932 een nieuw uurwerk kwam, meer naar de zijkant verplaatst. Aan de muur achter het gerestaureerde torenuurwerk ziet u een replica van de wijzerplaat van voor 1933. - Als u hoger gaat komt u op de uurwerkzolder:
Tegen de noordmuur staat het oude uurwerk uit de kerktoren van Oosterend. Dit uurwerk, dat in 1931 te Midwolda in Groningen is gemaakt en nog met de hand werd opgewonden, is enkele jaren geleden vervangen door een elektrisch uurwerk. Het uurwerk tegen de oostmuur van de toren is in 1932 in Aarle Tixtel gemaakt. Het geeft ook nu nog de tijd aan en het uurwerk zorgt er zelf voor dat zijn gewichten op tijd opgehesen worden door middel van een elektromotor. - Gaat u de volgende trap op dan komt u op de klokkenzolder:
De klok die u hier ziet werd in 1649, als werkopvulling tussen het gieten van geschut voor de VOC en andere oorlogvoerenden in, gegoten in een geschutsgieterij in Enkhuizen. In de Tweede Wereldoorlog haalde de bezetter de klokken uit de kerktorens om ze tot geschut en munitie om te smelten. Het schip de ‘Hoop van Zegen’ kreeg de opdracht deze klok samen met 250 andere klokken in januari 1945 per konvooi naar Duitsland te vervoeren. De ‘Hoop van Zegen’ liep, vermoedelijk door een actie van de vuurtorenwachter uit Urk, samen met twee andere schepen nabij Urk aan de grond. Sabotage van bergers uit Urk zorgden er vervolgens voor dat het niet mogelijk was om de klokken te bergen. In juli 1945 werden de klokken alsnog geborgen, het schip viel niet meer te redden. Om de eigenaar van het schip de mogelijkheid te geven een nieuw schip te kopen werd een fonds opgericht waarin de eigenaars van de klokken omgerekend ongeveer € 35,– per klok moesten storten. Deze klok is in 1952 hergoten, omdat hij gescheurd was. - Na 25 meter klimmen (117 treden) bent u boven aangekomen:
Hier ziet u dat deze toren een stenen spits heeft, dit is in Nederland minder gebruikelijk. Deze kerk werd in 1450 afgebouwd, de toren draagt echter het jaartal 1604. Dit komt omdat in 1527 de torenspits tijdens noodweer instortte en er pas in 1604 een nieuwe stenen spits werd geplaatst. Deze stenen spits is een paar meter hoger dan de oude houten spits. De ‘Staten van Holland’ verleenden toestemming tot het heffen van belasting op sterke drank, bier en wijn en zo kon de bouw van de spits worden gefinancierd.
Bekijk ook: : Foto’s van De Burghtkerk in Den Burg
Praktische informatie
Openingstijden
De toren van de kerk kan in de maanden juli en augustus op maandag en woensdag van 10.00-16.00 uur beklommen worden.
Vanaf de kerktoren heeft u een schitterend uitzicht over Texel, Den Burg en omgeving.
Entree
Volwassenen: € 2,– per persoon.
Kinderen tot 12 jaar: € 1,– per persoon.
(Prijzen zijn van 2023).
Adres
Burghtkerk
Binnenburg 2
1091 CG Den Burg
Telefoon: 0222 – 365 933
Website: www.kerkpleintexel.nl
Meer lezen over Texel
Wilt u nog meer voorpret of u nog meer verdiepen in Texel? Dan kan ik u onderstaande reisgidsen aanraden:
Bewaar op Pinterest
