Ik neem regelmatig deel aan instawalks/instameets. Deze instawalk gaat langs de drie locaties waar de tentoonstelling Waterbazen wordt gehouden: St. Bavokerk in Haarlem, het Cruquius Museum in Cruquius en het Rijnlandshuis in Spaarndam.
In dit artikel geef ik u informatie over de St. Bavokerk in Haarlem.
Inhoudsopgave
De St. Bavokerk in Haarlem is de grootste kerk in Haarlem. Van ver buiten de stad is de toren van de St. Bavokerk al te zien.
Deze kerk is gewijd aan Sint Bavo. De middeleeuwse kruiskerk is in gotische stijl gebouwd. Midden op het kerkgebouw staat een ruim 78 meter hoge houten, laatgotische vieringtoren. Deze toren is met lood bedekt. De kerk is oorspronkelijk als een katholieke kerk gebouwd. In 1559 werd de kerk de kathedraal van het toen opgerichte bisdom Haarlem en na de reformatie werd de kerk een protestante kerk. De St. Bavokerk van Haarlem is geen museum, maar een kerk. De kerk is nog altijd in gebruik en is een plaats van samenkomst voor de wijkgemeente Centrum van de Protestantse Gemeente te Haarlem. Daarnaast vinden er soms tentoonstellingen plaats.

Ligging
De kerk ligt aan de Grote Markt, midden in het centrum van Haarlem.
Geschiedenis
Voor de huidige St. Bavokerk hebben hier verschillende andere kerken, zowel houten als stenen exemplaren gestaan. In 1370 werd een in romaanse stijl gebouwde parochiekerk door een brand zwaar beschadigd. De kerk is na deze brand grotendeels hersteld. Rond 1400 werd een nieuw gotisch koor gebouwd. Deze staat er nu nog steeds.
De bouw van de kerk begon in 1445 met het maken van de kruising en transepten. Deze waren rond 1500 klaar. In 1470 werd besloten om een schip aan de kerk toe te voegen. De oude parochiekerk werd in 1471 afgebroken. Er kon begonnen worden met de bouw van het schip. Dit schip was in 1481 voltooid. De twee zijbeuken waren twee jaar later klaar. In de bouwplannen was ook een forse westtoren opgenomen. Deze toren is nooit gebouwd. In 1502 werd een ontwerp voor een stenen kruisingstoren gemaakt. Dit werd een Vlaams-Brabants element dat een unicum is in de noordelijke Nederlanden. Snel bleek dat de vier kruispijlers het gewicht van de stenen toren niet konden dragen. Dit is de reden dat de toren tussen 1514 en 1517 weer afgebroken werd. Er werd besloten om een 74 meter hoge, met lood bedekte, houten toren op de kruising van de kerk te bouwen. Deze zou bestaan uit een open achtkant en bekroond door een open ui. De bouw van deze toren duurde van 1518 tot 1520.
Luchtbogen ontbreken maar de aanzetten hiervoor zijn wel aanwezig. Deze bogen werden niet gebouwd omdat de zware stenen gewelfconstructie vervangen werd door hout. De bouwers durfden het risico van deze zware constructies op de slappe onbetrouwbare bodem niet aan. Er gaat ook een andere lezing en die is dat de bekendheid met de scheepsbouw in die tijd, heeft geleid tot het aparte Hollandse kerkinterieur.
In 1529 werd begonnen met de bouw van een netgewelf in het koor. De bouw van dit gewelf was twee jaar later klaar. Tussen 1535 en 1538 werd het schip van de kerk voorzien van een houten netgewelf.
Voor de Reformatie stonden hier in de kerk vier biechtstoelen, het hoofdaltaar in het koor en maar liefst tweeëndertig altaren. Deze altaren werden op 6 maart 1573 door de Hervormden verwijderd. De calvinisten hebben het interieur van de kerk in 1578 zwaar beschadigd. Ze werden gesteund door de Staatse troepen. De kerk werd uit veiligheidsoverwegingen door de stedelijke overheid gesloten. Later werd de kerk aan de calvinisten overgedragen. De laatste restauratie van de St. Bavokerk was in 1980-1985.
St. Bavokerk in Haarlem
De kerk is gebouwd in basilicale stijl. Dit houdt in dat het schip tweemaal zo breed als de zijbeuk. De kerk is in de vorm van een kruisbeeld gebouwd. De deuren stellen twee voeten, twee handen en het neigend hoofd voor. Er is nog meer symboliek te vinden, zoals de plaatst aan de rechterkant van de Mariakapel, Maria stond rechts van het kruis en de vieringpijlers staan voor de vier evangelisten en de twaalf koorpijlers voor de twaalf discipelen. Het noordertransept is gewijd aan Maria. En het zuidertransept is gewijd aan de patroonheilige van de kerk, St. Bavo.
In de kerk zijn de 17e eeuwse preekstoel met gotische verhuiving, de koorbanken uit 1512 met amusant houtsnijwerk, de koperen lezenaar met pelikaan uit 1499 en het mooie koorhek met koperen maaswerk bezienswaardigheden.
Het koor werd tussen 1370-1400 gebouwd. Het koor werd uitgevoerd in baksteengothiek met spaarzaam gebruik van zandsteen. Bij de bouw van het koor is gestreefd naar een zware en gesloten vorm met zwaar muurwerk en kolommen, kleine lichtopeningen in het triforium, opgaand muurwerk tot aan de hooggeplaatste kleine vensters en een hoekige koorsluiting. Dit koor van de St. Bavokerk is het grootste koor van Europa.
Het transept (kruisarm, kruisbeuk, dwarsbeuk of dwarsschip) werd tussen 1445-1455 gebouwd. Het transept is in klassiek Brabantse gotische stijl gebouwd. Het dwarspand was lager dan in de huidige situatie, de goot lag ter hoogte van de scheiding van baksteen en zandsteen en de nok reikte tot aan de voet van de kap van de lichtbeuk. Het dwarspand werd tussen 1480-1495 verhoogd. In 1892 werd op de oorspronkelijk bedoelde hoogte een gewelf aangebracht. Hierdoor ontstond hier een loze ruimte met vensters.

In de Mariakapel kunt u een kaarsje opsteken en tot rust komen. Iedereen met welke achtergrond dan ook, is in deze ruimte welkom. De kapel nodigt u uit tot een moment van devotie, herdenking en bezinning. Bij de ingang van de kapel staat een klein Christusbeeld. Dit beeld wenst elke bezoeker vrede toe en nodigt uit tot het betreden van de kapel. In de kapel een semi-abstract schilderij dat zegt dat de kapel een plaats is van rust en vrede, reflectie en gebed met als centrale punt de witte duiven in het schilderij. Dit is het algemene symbool voor vrede en het christelijke symbool voor de Heilige Geest, de aanwezigheid van God op deze aarde.
Vanuit het schip van de kerk hebt u een prachtig uitzicht op het Müllerorgel. Dit is een gigantisch pijporgel dat tussen 1735 en 1738 werd gebouwd door de uit Duitsland afkomstige Christian Müller. Het orgel is het meest afgebeelde orgel ter wereld. Het orgel beslaat de gehele westmuur van de kerk. Vanaf de grond af meet het orgel bijna 30 meter. In het hoogoprijzende middengedeelte zijn de boven elkaar geplaatste ‘werken’ (rugwerk, hoofdwerk en bovenwerk) te onderscheiden. Aan beide kanten wordt het middengedeelte geflankeerd door twee enorme ‘pedaaltorens’. Hierin staan pijpen van bijna 11 meter lang opgesteld. Bij de voltooiing was het orgel het grootste ter wereld. Het orgel heeft 62 stemmen en ongeveer vijfduizend pijpen. De kleinste van deze pijpen hebben het formaat van een potlood, de grootste pijpen hebben een lengte zevenendertig centimeter in doorsnede en zijn ruim tien meter lang. Het orgel is rijk verguld en gedecoreerd met ruim 25 beelden. De bekroning wordt gevormd door twee leeuwenfiguren met het wapen van Haarlem. Beroemde personen, die op het Müllerorgel hebben gespeeld, zijn Mendelssohn, Händel en in 1766 de toen tien jaar oude Mozart. Op de hoek van de koorsluiting ziet u een klein koororgel.
De klokken werden in 1429 uit de laatste voorganger van de St. Bavokerk in een groot houten klokhuis achter het koor van de kerk opgehangen. Om de financiën van de stad te versterken werd deze toren in 1804 gesloopt. De klokken werden verkocht. In 1918 werd een kleinere ijzeren replica neergezet door de firma Joh. Enschedé.
In de grote vieringtoren op de kerk hangt de bourdon, de zwaarste klok in de toren. Deze dateert uit 1503. Het gewicht van deze klok is ongeveer 4.900 kilo en slaat de hele uren. In eerste instantie bestond het klokkenspel uit 32 klokken, deze werd in 1670 uitgebreid tot 35 klokken en bij de laatste restauratie in 1968 werd het klokkenspel grotendeels vervangen en uitgebreid tot een concertbeiaard van 47 klokken. In 2010 waren de laatste werkzaamheden aan het carillon van de St. Bavokerk. Dit om de bespeelbaarheid te verbeteren. Nog altijd wordt het carillon elke week door de stadsbeiaardier bespeeld. Dit gebeurd op de marktdag. Dit is op maandag van 12.00 tot 13.00 uur en op vrijdag van 12.45 tot 13.15 uur. In de zomermaanden wordt op dinsdagavond voor de aanvang van de gemeentelijke orgelconcerten een carillon-concert gehouden, deze wordt meestal door gastbeiaardiers gegeven.

In de St. Bavokerk bevinden zich ongeveer vierhonderd grafstenen. De nummers op de stenen staan in grafboeken geregistreerd en de namen van de begraven personen staan hierin opgeschreven. Ook schilder Frans Hals is hier in de kerk begraven. Zijn graf vindt u onder het koor. Een ander grafmonument is die van Frederik Willem Conrad en Christiaan Brunings. Conrad was generaal-opziener van het Hoogheemraadschap van Rijnland en twee jaar later inspecteur-generaal van Waterstaatsdienst. Hij overleed in 1808 op 37 jarige leeftijd aan roodvonk. Hij was de opvolger van Christiaan Brunings. Brunings overleed in 1805. Brunings (1736-1805) was waterbouwkundige en president ’ter beheeringe’ van de zeeweringen, zeedijken en de waterstaat. Hij was betrokken bij de oprichting in 1800 van het nationale Bureau van den Waterstaat, de voorloper van Rijkswaterstaat. Sinds 1756 werkte hij bij het Hoogheemraadschap van Rijnland. In 1769 was hij benoemd toto inspecteur van de rivieren. Het lukte hem om de Rijntakken te verbeteren en ook was hij de initiatiefnemer van de droogmaking van de Bleiswijkse plassen en de Nieuwkoopse plas. Zoals gezegd was Conrad sinds 1798 de assistent van Brunings. hij werd in 1803 inspecteur van de zeehavens en zeegaten van het Noorderkwartier van Holland, het gebied ten noorden van Amsterdam en Haarlem. Om het werk van Conrad te eren, hebben zijn drie zonen een grafmonument in de St. Bavokerk in Haarlem aangelegd. Deze werd in 1843 verenigd met het grafmonument van Brunings.

Praktische informatie
Rondleidingen
Er worden verschillende rondleidingen gegeven in de gewelven van de St. Bavokerk.
De zolderrondleiding duurt een uur en gaat over de lage zolders en voert over spiltrappen en plankieren. Tijdens deze rondleiding ziet u de voormalige trompetterkamer of torenwachterzolder met een stookplaats en u kunt de kapconstructie goed bekijken. Ook gaat deze rondleiding over de zolder van de kooromgang. De inslagen van de ijzeren kogels uit de tijd van het Haarlems beleg in 1572. Via een loopbruggetje betreedt u het triforium, waar u een prachtig uitzicht hebt in de kerk met het Müllerorgel op de achtergrond. De maximale groepsgrootte voor een zolderrondleiding is 10 personen. Per reservering is de groepsgrootte maximaal 10 personen. De kosten bedragen € 8,– (inclusief € 2,50 toegang tot de kerk) per persoon.
Een andere mogelijkheid om kennis te nemen van alles wat met de St. Bavokerk te maken heeft, is een rondleiding op de begane grond van de kerk. U wordt langs de mooiste en meest interessante objecten van de kerk geleidt en u wordt gewezen op details. Deze kerkrondleiding duurt ongeveer een uur en kost € 7,– per persoon (inclusief € 2,50 toegang tot de kerk). Elke zaterdag is er om 14.00 uur een reguliere rondleiding.
Ook kunt u deelnemen aan torenrondleidingen. Dit kan met de publieke en individuele rondleiding. De publieke torenrondleidingen zijn op specifieke tijdstippen op een zaterdag. De individuele torenrondleidingen kunt u aanvragen. De torenrondleiding vindt plaats onder leiding van een gekwalificeerde rondleider en duurt ongeveer 1,5 uur. De kosten zijn € 9,– (inclusief € 2,50 toegang tot de kerk) per persoon. Bij individuele torenrondleidingen geldt een minimum van € 70,– per aanvraag.
Alle rondleidingen vinden plaats tijdens de openingstijden van de kerk.
De kerk is geopend op maandag t/m zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur.
Deze rondleidingen zijn aan te vragen via de website van de vrienden van de St. Bavo.
Openingstijden
De kerk is open van maandag t/m zaterdag van 10.00-17.00 uur.
Entree
Volwassenen betalen € 4,– per persoon.
Kinderen vanaf 12 jaar betalen € 2,– per persoon.
Kinderen onder de 12 jaar in gezinsverband zijn gratis.
Voor groepen en rondleidingen gelden andere prijzen.
(Prijzen zijn van 2023).
Adres
Grote of St. Bavokerk
Grote Markt 22 (noordzijde)
2011 RD Haarlem
Telefoon: 023 – 553 2040
E-mail: info@bavo.nl
Website:
Bewaar op Pinterest
