Buitenplaats Elswout is een fantastisch wandelgebied net buiten Overveen en Aerdenhout. Ik ben er in de herfst geweest en vond een buitenplaats vol paddenstoelen, zelfs in de bomen.
Ik kom hier zeker terug om buitenplaats Elswout verder te ontdekken ook in andere jaargetijden. Buitenplaats Elswout is een Rijksmonument en wordt beheerd door Staatsbosbeheer. Tijdens uw wandeling ziet u nog overal de geschiedenis in het landschap en gebouwen. Deze wandeling volgt eerst de rode wandelroute van 4 kilometer en daarna de blauwe wandelroute van 2,5 kilometer.
Inhoudsopgave
Ligging
Buitenplaats Elswout ligt in Overveen (gemeente Bloemendaal) in de provincie Noord-Holland tussen Overveen, Haarlem en Aerdenhout.
Geschiedenis
Buitenplaats Elswout werd halverwege de 17e eeuw gesticht door Carel du Moulin. Hij was een van oorsprong Vlaamse lutherse koopman die van jongs af aan voornamelijk handelde op Rusland. Hij liet vanaf 1633 deze buitenplaats bouwen in de stijl van het Hollands classicisme. Een buitenplaats is een (zomer)verblijf voor rijke stedelingen. De buitenplaats is waarschijnlijk ontworpen door Jacob van Campen en landmeter Pieter Wils. Door de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog raakte Du Moulin in de financiële problemen. In 1654 ging hij failliet en werd de buitenplaats verkocht aan Gabriël Marselis. Hij voltooide de bouw en gaf de hofstede de naam Elswout. De buitenplaats is daarna verschillende keren verkocht. De buitenplaats heeft verschillende stijlen gehad, variërend van Hollandse baroktuin tot landschapspark. Het park is vormgegeven met behulp van zandafgravingen. De 18e eeuwse ontwikkeling van een formele tuinstijl naar de Engelse landschapsstijl ziet u terug in het park.
De landschapsstijl werd door advocaat-fiscaal Mr. Jacob Boreel geïntroduceerd. Hij werd in 1781 eigenaar van Elswout. Hij was een zoon van Jacob Boreel sr., de bewoner van buitenplaats Beeckestijn in Velsen. In deze periode werden ook de gevels van het huis gemoderniseerd.
In 1805 kwam Buitenplaats Elswout in handen van de makelaar en bankier Willem Borski. Het huis en de bijgebouwen werden verbouwd. Het huis kreeg een extra verdieping. De familie Borski was drie generaties lang eigenaar van Elswout. In de 19e eeuw werden het grote huis, de orangerie en modelboerderij ontworpen door Constatijn Muysken. Dit gebeurde in opdracht van de familie Borski. Buitenplaats Elswout bleef tot 1958 eigendom van de familie Borski.
In de Tweede Wereldoorlog was hier een Duits commando gevestigd. Buitenplaats Elswout werd onderdeel van de Atlantikwall. De Duitsers plaatsten een zendmast op het dak. Deze mast werd met kabels aan de betonnen pijlers, nog steeds aanwezig in de waterpartijen, op zijn plaats gehouden. Het huis was een radiografisch afluistercentrum geworden. Ook was het een locatie voor het Jac. P. Thijsse (Montessori) Lyceum en de tuinbouwschool.
In 1958 werd Buitenplaats Elswout overgedragen aan de gemeente Bloemendaal en in 1970 Staatsbosbeheer beheerder van de buitenplaats. Het landhuis werd tussen 2004 en 2014 door de nieuwe eigenaar gerestaureerd en gerenoveerd. In het pand werden luxe kantoren gevestigd. Buitenplaats Elswout bleef eigendom van Staatsbosbeheer.
Buitenplaats Elswout
Buitenplaats Elswout heeft een oppervlakte van 85 hectare. Buitenplaats Elswout is onderdeel van Nationaal Park Zuid-Kennemerland. In dit gebied liggen meer buitenplaatsen, zoals Duinvliet, Koningshof, Caprera, Middenduin en Duinlust. Tijdens uw wandeling over buitenplaats Elswout ziet u veel verschillende plant- en diersoorten. In het bos leven eekhoorns, reeën, vleermuizen, boommarters, grote bonte specht, buizerd en bosuil. Ik was er in de herfst en vond hier ongelooflijk veel paddenstoelen. Er schijnen hier meer dan 500! soorten te groeien. Ook groeien hier ongeveer 250 verschillende mossen en korstmossen. In het voorjaar groeien en bloeien hier ongeveer 60 soorten stinsenplanten, zoals de krokus, de narcis en de wilde boshyacint. Ik heb tijdens mijn Stadse Tocht Haarlem die ook over Buitenplaats Elswout liep, veel stinsenplanten gezien waaronder de daslook en de Doronicum orientale. Buitenplaats Elswout en de rest van Nationaal Park Zuid- Kennemerland zijn een Natura2000-gebied. De buitenplaats maakt deel uit van het Europees beschermd natuurnetwerk.
Het poortgebouw en de koetshuizen zijn de oudste gebouwen. Zij dateren uit de 17e eeuw. De vele kleine huisjes en bruggen stammen uit de 19e eeuw, net als de orangerie en het grote huis.
Mijn wandeling over Buitenplaats Elswout in Overveen
De entree van Buitenplaats Elswout is het Poortgebouw. Dit is een bakstenen gebouw zonder verdieping met een schilddak. Het gebouw bestaat uit een poortvleugel en twee dwarsvleugels. Het gebouw dateert uit de 17e eeuw. In het midden van de poortvleugel bevindt zich een doorrit. Boven de doorgang ziet u een gebeeldhouwde gevelsteen met het opschrift ELSWOUT. In het poortgebouw kunt u eventueel en folder van Staatsbosbeheer meenemen met de wandelroutes. Het gebouw is nu in gebruik als kantoorpond van Staatsbosbeheer. In de rechtervleugel is het loket, de jachtkamer en dienstwoning van de beheerder van het landgoed gevestigd.
Ik besluit om zowel de rode als de blauwe route te lopen. Beide wandelroutes zijn onverharde wandelroutes. Ik begin met de rode wandelroute. Dit is de langste route van 4 kilometer. Direct na de ingang geeft een bordje aan dat ik rechtsaf moet.
U heeft hier een mooie zichtlijn op het grote huis. Het grote huis dateert uit 1883 en is ontworpen door Constantijn Muysken. Het huis is deze eeuw afgebouwd en gerestaureerd volgens de originele bouwtekeningen. Het pand is in gebruik als kantoorpand en helaas niet toegankelijk. Voor het grote huis lopen damherten in het hertenkamp.
Het eerste gebouw dat ik passeer is de Zocher prieel. Priëlen werden gebouwd om droog en uit de wind te kunnen zitten tijdens wandelingen over de buitenplaats. De Zocher prieel ligt vlakbij de hertenbaan. Het prieel is gebouwd tussen 1814 en 1846 en ontworpen door J.D. Zocher jr. Dit gebouw en ook de andere gebouwen zijn in het verleden gerestaureerd.
Na het bruggetje staat aan de linkerkant de sluiswachterswoning naast de sluis. Deze is geheel aan het zicht onttrokken. Hier woont de uitbater van de oranjerie. De sluis is altijd 15 centimeter hoger dan het hoogste polderpeil. Op deze manier kan er geen water van buiten binnenstromen en is er op het landgoed alleen kwel- en regenwater. In dit schone water leven veel vissen en amfibieën, zoals kikkers en padden.
Als u deze wandeling in de herfst maakt, zoals ik, kijk dan goed op de grond en op liggende boomstammen op de grond. Er groeien hier ontzettend veel paddenstoelen in alle soorten en maten. Let wel op dat u op de paden blijft tijdens het fotograferen. Wat heel erg opvallend was, was dat er heel veel porseleinzwammen op staande bomen groeiden, vanaf de grond tot aan de kruin. Of dat een goed teken is weet ik niet, maar ik ben veel van deze bomen tegengekomen tijdens mijn wandeling.
Via bospaden komt u uit bij de Halali. Dit is een jachtbeeld van een jagersjongen met 2 jachthonden. Halali is een groet en roep uit de jacht om aan te geven dat de jacht ten einde is. Johanna Borski kreeg het beeld in 1888 van haar kinderen. Het origineel staat in Oostenrijk in Bad Ischl in de tuin van Keizerin Elisabeth (Sissi).
U loopt verder door het bos tot aan de Fazanterie. In de fazanterie fokten de eigenaren fazanten voor de jacht. Binnen broedden hennen hun eieren uit en in het gedeelte buiten was de ren. Deze fazanterie of het fazantenhuis staat op een onopvallende ietwat donkere plek. Dat het daar zo donker is, komt door de taxusbomen rond het gebouwtje. De fazanterie is een zgn. folly. Een folly diende als plek om uit te rusten tijdens een wandeling. Door de hut in een bepaalde stijl uit een ander land te laten bouwen lieten de bewoners zien dat ze bereisd waren en kennis hadden van architectuur waar ook ter wereld. Er staan negen folly’s op Elswout.
De rode route neemt de kortste weg naar een bruggetje, maar ik besluit om te lopen naar de Hermitage. De Hermitage werd gebouwd voor de ‘leukigheid’. Soms woonde hier een kluizenaar. Deze kluizenaar werd door de familie ingehuurd om een boswandeling nog spannender te maken. Het gebouwtje stelt niet veel voor. De Hermitage heeft een glas-in-loodraam met een afbeelding van Robinson Crusoe.
U heeft een mooi zicht over de weilanden. Na het bruggetje ziet u zelfs Landgoed Duinlust liggen. In het weiland dat u passeert grazen de koeien.
De route loopt een stuk parallel aan de Duinlustweg. Het is hier heerlijk lopen en ik zie zoveel soorten paddenstoelen.
Op een gegeven moment passeert u de Grote Zwitserse Brug. Beneden staat de Russische hut. Er liggen op Buitenplaats maar liefst 18 monumentale bruggen. Opvallend zijn de Zwitserse bruggen. Er zijn originele tekeningen van de bruggen teruggevonden die Staatsbosbeheer als referentie gebruikt bij het onderhoud en de restauratie. De Russische hut heeft een rieten kap en het houtwerk is met boomschors belegd.
De wandelroute gaat verder en loopt opnieuw parallel aan de Duinlustweg. Ook hier weer zoveel soorten paddenstoelen.
U loopt langs Borski’s boshut.
Via Borski’s boshut en een lang mul zandpad komt u langs de ijskelder. Deze ijskelder is gebouwd tussen 1805 en 1814. De ijskelder is ongeveer acht meter diep met een smalle gang die overgaat in een diepe put. De dikke wanden en aarden laag aan de buitenkant zorgden voor een goede isolatie, zodat ijs lang bewaard kon blijven. In de winter werden blokken ijs uit de waterpartijen gezaagd en in de diepe put opgeslagen. In de zomer hield het ijs voedsel en drank koel.
Via de rode brug komt u uit bij de koetshuizen.
In de koetshuizen worden in de toekomst een huiskamer van Elswout gerealiseerd met een gezellig startpunt voor rondleidingen, historische informatie, een informatiecentrum over Buitenplaats Elswout en openbare toiletten. Want toiletten en horecagelegenheid missen op dit moment op Buitenplaats Elswout. Achter het koetshuis staan bankjes langs een ‘blinde’ muur waarlangs vijgen groeien. De koetshuizen kunnen niet bezocht worden.
Vanaf de laan heeft u een mooi zicht op het Grote Huis met de entree, het bordes, de voortuin en de beelden.
U loopt via de laan terug naar het Poortgebouw. De blauwe wandelroute van 2,5 kilometer begint op hetzelfde punt als de rode wandelroute. U volgt de blauwe pijlen. U loopt tot aan het hertenkamp met zicht op het grote huis. Hier slaat u rechtsaf. Aan de linkerkant lopen de damherten en rechts staat de Orangerie Elswout. Het woord ‘orangerie’ komt van de appeltjes van oranje (sinaasappels). De eigenaren van Buitenplaats Elswout verzamelden exotische planten, zoals bijvoorbeeld sinaasappelbomen, om het landgoed mooier te maken. ’s Zomers stonden deze planten buiten in kuipen. Zodra het kouder werd moesten de planten naar de orangerie om warm en beschut te overwinteren. De Orangerie is nu in gebruik als horecagelegenheid. De orangerie is alleen op zondag geopend.
U loopt voorbij de orangerie tot aan het Grote Huis. U steekt hier een van de vele bruggetjes over, een witte in dit geval. Via een bospad komt u uit op een plek waar u als u ook de rode route al gelopen heeft, al eerder bent geweest. Bij de rode route sloeg rechtsaf, nu tijdens de blauwe route slaat u linksaf en loopt u om het veld met de schapen.
Hier staat sinds 1988 de theekoepel met het gekleurde glas ook wel het Eleanoraprieel genoemd. Deze prieel stond ooit op een duintop waar men, onder het genot van een kop thee, uitzicht had op de zandafgravingen.
U loopt langs het water naar de kleine Zwitserse brug. Dit is een van de mooiste plekken van de buitenplaats. Hier merkt u heel duidelijk de hoogteverschillen. Deze hoogteverschillen en ook de waterpartijen ontstonden omdat de eerste eigenaren van Buitenplaats Elswout hun geld verdienden met de verkoop van zand aan omliggende steden. Ze groeven zand af om met het schone duinzand grachten te dempen en steden uit te breiden.
Aan de andere kant van het water loopt u naar het huisje van Ka-buur. Dit lijkt van verre op een huisje, maar het is in werkelijkheid een geschilderd paneel met een rieten kap. Deze prieel is gebouwd aan het begin van de 19e eeuw. Op de folly staat een 19e-eeuwse boerenvrouw in de deuropening. Het lijkt of ze de wandelaar een verse kop melk wil aanbieden. Links en rechts is een raam met open luiken en gordijntjes ervoor. Voor de gevel staan twee bankjes met allerlei potten en pannen erop. Dichterbij wordt pas duidelijk hoe het bouwwerk echt in elkaar zit. De folly is gebouwd als herinnering aan de Zandvoorter vissersvrouwen, die dagelijks met de visvangst door het landgoed naar de markt in Haarlem liepen. Hun kleding leek op die van Ka-buur. Ik liep tijdens mijn wandeling tussen Haarlem en Zandvoort een deel van deze route.
Deze folly staat vlakbij een lekkere wiebelbrug.
Na het passeren van deze leuke brug wandelt u via een mul zandpad terug naar de koetshuizen. Onderweg passeert u nog een blauwe en rode brug en heeft u vanaf het pad een mooi zicht op het grote huis. De blauwe wandelroute eindigt ook weer bij het koetshuis.
De meest follies dateren van eind 18e-begin 19e eeuw. Er staan 7 follies op de buitenplaats. Ze zijn gebouwd om het landschap op te vrolijken als ’tuinsierraden’. Staatsbosbeheer wil de follies die opvallen in het landschap, in oude luister herstellen. Bij de verschillende follies staan borden om geld te doneren door een QR-code te scannen. Dit kan al vanaf € 1,–. Zo kost de opknapbeurt van de Ka-buur ongeveer € 2500,–. Voor meer informatie en donaties verwijs ik u door naar de website buitenfonds.nl.
Als u terugloopt naar uw fiets of auto ziet u de modelboerderij. Dit wordt in de toekomst een restaurant met maximaal 10 B&B-kamers gevestigd.
Naast de parkeerplaats en fietsenstalling staat de oude aardappelkelder. Hier is nu het verteltheater Theater Elswout gevestigd. Hier worden regelmatig voorstellingen gegeven.
Staatsbosbeheer die op de buitenplaats een kantoor, werkschuur en opslaglocatie heeft, verhuist in de toekomst vanaf Buitenplaats Elswout naar Duinlusthoek. Alle vrijkomende ruimtes worden ook weer verhuurd.
Mijn route
Praktische informatie
Wandelroutes
Op Buitenplaats Elswout zijn een paar wandelroutes uitgezet:
- Rode route
De rode route heeft een lengte van 4 kilometer. U wandelt langs oude lanen, water, bijzondere gebouwen en weilanden. Deze route is met rode pijlen op paaltjes gemarkeerd. Deze route kunt u ook vinden in de folder die verkrijgbaar is in het poortgebouw of online. - Blauwe route
De blauwe route loopt door het hart van Elswout. U wandelt langs de Oranjerie, bijzondere moshellingen en over de vele bruggetjes. Deze wandelroute heeft een lengte van 2,5 kilometer. Deze route is met blauwe pijlen op paaltjes gemarkeerd. Deze route kunt u ook vinden in de folder die verkrijgbaar is in het poortgebouw of online. - Groene route
De groene route heeft een lengte van 1,2 kilometer. Tijdens deze wandeling wandelt u via verharde wandelpaden. Dit is een route die geschikt is voor wandelen met rollator of rolstoel. Deze route gaat door het hart van Elswout langs de orangerie, koetshuizen en het grote huis. Deze route is NIET met paaltjes gemarkeerd. Deze route kunt u vinden in de folder die verkrijgbaar is in het poortgebouw of online.
Handige weetjes
- Honden zijn alleen aangelijnd welkom.
- Hardlopen, fietsen en gemotoriseerd verkeer zijn NIET toegestaan.
- Open vuur, dronevliegen en metaaldetectie zijn NIET toegestaan.
- Houd rekening met de privacy van de ondernemers en bewoners op Elswout. Het Grote huis wordt gebruikt als kantoorpand en is niet toegankelijk.
- De jachtkamer in het poortgebouw is te huur voor bijv.een vergadering tot 8 personen.
- Voor kinderen zijn er op de blauwe wandelroute digitale dierkaarten verstopt. Meer hierover leest u op Perfect Earth Animals-app.
- Vlak voor de entree van Buitenplaats Elswout is in de oude aardappelkelder het verteltheater Theater Elswout gevestigd. Hier worden regelmatig voorstellingen gegeven.
- Door Staatsbosbeheer worden regelmatig excursies en andere evenementen georganiseerd.
Bereikbaarheid
Buitenplaats Elswout is goed bereikbaar per fiets, openbaar vervoer en auto.
- Auto:
U kunt uw auto parkeren op de naast de ingang gelegen parkeerplaats. Let op parkeren is hier NIET gratis. U betaalt € 1,50 per uur aan parkeerkosten met een maximum van € 6,50 per dag. U kunt alleen per pin of creditcard betalen. Vaste bezoekers van buitenplaats Elswout kunnen een jaarabonnement voor het parkeerterrein aanschaffen. Alle parkeeropbrengsten komen ten goede aan het onderhoud van buitenplaats Elswout. De parkeerplaats aan de Duinlustweg is gratis. - Openbaar vervoer:
U reist met de trein naar Overveen op de lijn Amsterdam-Haarlem-Zandvoort. Vanaf Station Overveen ligt Buitenplaats Elswout op ongeveer 20 minuten loopafstand. er rijdt geen bus langs Buitenplaats Elswout. De dichtstbijzijnde bushalte voor buslijn 81 (Haarlem-Zandvoort) is Ramplaankwartier in Haarlem. Vandaar loopt u de Elswoutslaan af. Een andere mogelijkheid is om via Station Heemstede-Aerdenhout (op de lijn Leiden-Haarlem) te reizen en daar via Aerdenhout de Bilderdijklaan, Bovenweg en Elswoutslaan door te lopen. Op de Zandvoorterweg is een bushalte (Aerdenhout, Viersprong) van buslijn 80 tussen Amsterdam-Haarlem-Zandvoort. - Fiets:
Voor het stallen van uw fiets zijn fietsenrekken aanwezig.
Openingstijden
Buitenplaats Elswout is dagelijks geopend van zonsopgang tot zonsondergang. De deuren van Elswout sluiten automatisch bij zonsondergang.
Entree
De entree tot Buitenplaats Elswout is gratis.
Horeca
De Orangerie is alleen op zondag geopend. De Orangerie op Buitenplaats Elswout is een mooie plek voor feesten en partijen.
Overnachten
Er zijn overnachtingsmogelijkheden in Overveen, Aerdenhout, Heemstede en Vogelenzang. U vergelijkt hotels en de prijzen via Booking.com.
Wilt u niet in een hotel verblijven dan is een huisje via Natuurhuisje in de regio rond Overveen een mogelijkheid.
U kunt ook gebruik maken van een B&B. Bekijk hier het aanbod van Airbnb.
Adres
Buitenplaats Elswout
Elswoutlaan 14
2051 AE Overveen
Telefoon: 023-5240360
E-mail: elswout@staatsbosbeheer.nl
Website:
Sociale media
Bewaar op Pinterest
