Deze wandeling van de NS-wandeling Westerborkpad in Amsterdam begint officieel bij het Centraal Station van Amsterdam en gaat via de Amsterdamse grachten en de 9 straatjes naar het Rembrandtplein en verder.
Ik begin deze wandeling vanaf het Rembrandtplein. De reden: het begin heb ik al zo vaak gezien en daar is verder niet veel bijzonders te bewonderen, maar als u nog niet zo vaak de grachten van Amsterdam hebt gezien, zou ik de route bij het Centraal Station beginnen. Onderaan dit artikel geef ik u de link van de NS waar u deze wandeling kunt vinden. ⬇️ Deze wandeling gaat niet alleen langs de Amsterdamse grachten, maar ook langs vele Amsterdamse musea. Ik heb tijdens deze wandeling twee musea, het Verzetsmuseum en de Hollandsche Schouwburg, bezocht. Maar ik had er zo 9 (Anne Frank Huis, Hermitage, Joods Historisch Museum, Portugese Synagoge, Hortus Botanicus, Verzetsmuseum, Hollandsche Schouwburg, Tropenmuseum en Artis) kunnen bezoeken. Een paar musea op deze route heb ik in het verleden al bezocht: Hermitage, Joods Historisch Museum en de Portugese Synagoge. De overige musea staan op mijn wensenlijstje. Ik kan niet alles op één dag bezoeken.
Inhoudsopgave
Westerborkpad
Deze wandelroute is het begin van het Westerborkpad, een route die door het centrum van Amsterdam en langs enkele bijzondere stukjes Joodse historie in onze hoofdstad voert.
Jan Dokter volgde in 2008 het spoor van zijn familieleden en vele anderen die via Kamp Westerbork naar Oost-Europa en Duitsland werden afgevoerd. De familieleden van Jan Dokter werden in 1943 per trein van Amsterdam naar Kamp Westerbork vervoerd. Ze keerden niet meer terug. Jan Dokter liep de route, van de Hollandsche Schouwburg naar voormalig Kamp Westerbork, die zijn familieleden per trein aflegden. Deze wandeling was de basis voor het ontstaan van het Westerborkpad. Het Westerborkpad is een lange afstandswandeling van 342 kilometer van Amsterdam naar Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Ik liep slechts een heel klein deeltje van deze indrukwekkende route in Amsterdam. De volledige route van het Westerborkpad vindt u op Wandelnet. Wandelnet heeft in samenwerking met de Nederlandse Spoorwegen een serie wandelingen van station naar station samengesteld. De NS-wandelingen volgen een deel van het Lange-Afstand-Wandelpad (LAW). Deze route door Amsterdam loopt samen met een deel van het Westerborkpad, een wandel- en bezinningsroute van Amsterdam naar Kamp Westerbork.
Deze NS-wandeling volgt het eerste deel van het Westerborkpad, van het Centraal Station van Amsterdam via Hollandsche Schouwburg tot aan NS-station Muiderpoort.
De route is gemarkeerd met wit-rode stickers van het Westerborkpad, met daarin het logo van Kamp Westerbork. Ik heb ze niet gezien, en ook niet echt opgelet moet ik eerlijk zijn. De route was voor mij duidelijk. De markeringen ziet u op verkeersborden, -palen, op brugleuningen of op een bankje. Er is vooral gemarkeerd als er twijfel over de juiste route kan ontstaan.
Het Westerborkpad is één van de ongeveer 40 Lange-Afstand-Wandelpaden (LAW’s) in Nederland. Deze LAW’s variëren van 80 tot 725 kilometer. Aan de hand van de markeringen onderweg en de routes op de website van Wandelnet kunt u ook een LAW lopen. Deze wandeling is maar een klein deeltje van de de vele mogelijkheden.
Mijn wandeling
Ik begin mijn wandeling op het voor mij bekende Rembrandtplein. Ik heb hier heel veel voetstappen liggen, omdat ik hier vlakbij gewerkt heb. Vanaf het Rembrandtplein, waar de beelden die de Nachtwacht moesten voorstellen, ontbreken, loopt u naar de Amstel.
Rond de Kloveniersburgwal
Als u via de Bakkerstraat loopt, slaat u aan het eind van deze straat links af, de Amstel op naar de Halvemaansbrug of als u via de Halve Maansteeg loopt, gaat u rechtdoor de Halvemaansbrug over. Ik heb de laatste route gekozen.
Via de Kloveniersburgwal en over de brug en door de poort loopt u de Vendelstraat in. Hier ziet u oude gebouwen van de Universiteit van Amsterdam. Via de Oudezijds Achterburgwal en door de Oudemanhuispoort komt u uit op een overdekte boekenmarkt. Toen ik hier was, was hier nog niet veel te doen. Er waren enkele boekverkopers bezig hun waar uit te stallen, maar bezoekers waren er niet.
U komt weer uit op de Kloveniersburgwal. U gaat rechtsaf de brug over en loopt via de Raamgracht, de Dwarsgracht, Groenburgwal, Staalmeestersbrug, Staalstraat naar de Stopera, het stadhuis en de Opera van Amsterdam.
Rond de Hermitage
Via de Walter Süskindbrug loopt u langs de Hermitage.
Op 18 oktober 1680 overleed de rijke koopman Barent Helleman. De Diaconie was tot zijn enige erfgenaam benoemd. Hij liet 90.000 gulden na. Met dat geld besloot de Diaconie om een huis voor ‘oude besjes’ op te richten. De hulpbehoevende vrouwen werden tot die tijd door particulieren opgevangen. Dit was duur en inefficiënt. De stad schonk een stuk grond en de bouw kon beginnen. Zestien maanden later was de Amstelhof klaar. Het tehuis bood onderdak aan 400 vrouwen. De officiële naam ‘Diaconie Oude Vrouwen Huys anno 1681’ vindt u nog boven één van de deuren. In 1953 kreeg het gebouw de naam Amstelhof. Sinds 2009 is hier Museum de Hermitage Amsterdam gevestigd. De ingang van het museum is aan Amstelzijde 51, maar u kunt als u vanaf het Waterlooplein komt ook aan de achterzijde naar binnen.
Entree: Volwassenen: € 22,50 per persoon, kinderen t/m 17 jaar gratis. Museumkaarthouders: gratis.
Openingstijden: dagelijks van 10.00–17.00 uur. De kassa sluit om 16.30 uur.
Adres: Amstel 51, 1018 EJ Amsterdam.
Website: Hermitage
De route gaat om de Hermitage heen naar de Nieuwe Keizersgracht. Deze kant van de gracht wordt ook wel de ‘Schaduwkade’ genoemd. Ik heb deze kant van de Hermitage nooit bekeken omdat ik, als ik de een tentoonstelling in de Hermitage bezoek, van de andere kant of achterkant van het museum aan kom lopen. Waarom wordt dit de Schaduwkade genoemd: u ziet aan de grachtkant van de straat gedenktegeltjes met namen en leeftijden van Joodse bewoners die aan de overzijde van de Nieuwe Keizersgracht woonden. In de Tweede Wereldoorlog werden zij weggevoerd (www.4en5meiamsterdam.nl) en vermoord in één van de vernietigingskampen, veelal Auschwitz of Sobibor. Ik lees op een bordje langs de gracht dat er maar liefst 200 bewoners van deze gracht vermoord zijn. De bordjes met hun namen staan tegenover de huizen waar ze woonden. Ik krijg er kippenvel van als ik hier langsloop.
Aan het einde van de Nieuwe Keizersgracht komt u uit op de Weesperstraat. U kunt hier de drukke weg oversteken of een eindje naar links lopen. Ik ben zelf direct de Weesperstraat overgestoken, die omdat het gravelpad naar de trap, vanwege werkzaamheden afgezet was. Als u wel besluit de trap naar beneden onder viaduct door te nemen, komt u aan de overkant van de Weesperstraat bij de M.S. Vaz Diasbrug weer boven.
Joods Cultureel Kwartier
Aan de andere kant van deze brug ligt het Jonas Daniël Meijerplein met het standbeeld van de ‘Dokwerker’. De beeld van ‘Dokwerker’ staat hier sinds 1952 en is gemaakt door Mari Andriessen. Het beeld staat hier ter nagedachtenis aan de Februaristaking van 22 en 23 februari 1941. Ruim 400 Joodse mannen werden toen verzameld om via Kamp Schoorl naar het oosten van Duitsland (Kamp Buchenwald en Kamp Mauthausen) te worden gedeporteerd. Op 25 februari legden de inwoners van Amsterdam als reactie op deze razzia’s hun werk neer. De staking breidde zich uit tot ver buiten Amsterdam. Dit was het enige grootschalige Nederlandse protest tegen de Jodenvervolging. Elk jaar wordt deze Februaristaking nog herdacht. Opdat we nooit vergeten wat er in 1940-1945 voor verschrikkelijks met de Joden is gebeurd.
Achter de ‘Dokwerker’ staat de 17e eeuwse Portugese Synagoge. Een indrukwekkend gebouw. De Portugese Synagoge staat middenin het Joods Cultureel Kwartier. De synagoge is nog altijd in gebruik, maar ook geopend voor het publiek. Het gebouw dateert uit de 17e eeuw. In één van de bijgebouwen is de schatkamer gevestigd, in een ander gebouw bevindt zicht de oudste nog functionerende Joodse bibliotheek ter wereld: Ets Haim Livraria Montezinos. Het interieur is ruimtelijk en licht. Het interieur dateert uit de 17e eeuw. De verlichting bestaat honderden kaarsen. Het is nog altijd de enige verlichting in de synagoge. De kaarsenkronen zijn gemaakt van koper. In de bijgebouwen bevindt zich de schatkamer met veel unieke ceremoniële voorwerpen van zilver, goud, zijde en brokaat. De Portugese Synagoge is onderdeel van het Joods Cultureel Kwartier. Naast de Portugese Synagoge maken ook het JHM Kindermuseum, het Joods Historisch Museum, de Hollandsche Schouwburg en het Nationaal Holocaust Museum onderdeel uit van het Joods Cultureel Kwartier. Het Nationaal Holocaust Museum is t/m 2024 gesloten.
Entree: Volwassenen: € 18,– per persoon, kinderen van 13 t/m 17 jaar: € 9,– per persoon, kinderen van 6 t/m 12 jaar: € 6,– per persoon, kinderen tot 6 jaar gratis. Museum: gratis. In het Joods Cultureel Kwartier kunt u met één ticket terecht bij de verschillende locaties: het Joods Historisch Museum, de Portugese Synagoge. De Hollandsche Schouwburg en het Nationaal Holocaust Museum worden momenteel verbouwd.
Openingstijden: De Portugese Synagoge is in februari t/m november van zondag t/m donderdag van 10.00-17.00 uur geopend en in januari en december van 10.00-16.00 uur. Op vrijdag is de Synagoge in januari, februari, november en december geopend van 10.00-14.00 uur, in maart, april, september en oktober van 10.00-16.00 uur en van mei t/m augustus van 10.00-17.00 uur. Op zaterdag is de Synagoge in verband met de sjabbat gesloten. De Portugese Synagoge is op Joodse feestdagen gesloten.
Adres: Mr. Visserplein 3, 1011 RD Amsterdam.
Website: Portugese Synagoge
Aan de overkant van de straat is het Joods Historisch Museum gevestigd. Ook dit museum is een bezoek waar. Het Joods Historisch Museum is een modern museum over het jodendom, gevestigd in vier monumentale synagogen bij het Waterlooplein, in het hart van de oude Jodenbuurt. In het Joods Historisch Museum krijgt u een beeld van het Joodse leven in Nederland, in heden en verleden. Er wordt uitgebreid stil gestaan bij de ontwikkeling in de vorige eeuw. U ziet hier schilderijen, films, gebruiksvoorwerpen en 3D presentaties. Daarnaast zijn er tijdelijke tentoonstellingen. Het Joods Historisch Museum is onderdeel van het Joods Cultureel Kwartier. Naast het Joods Historisch Museum maken ook het JHM Kindermuseum, de Portugese Synagoge, de Hollandsche Schouwburg en het Nationaal Holocaust Museum onderdeel uit van het Joods Cultureel Kwartier. Het Nationaal Holocaust Museum is t/m 2024 gesloten.
Entree: Volwassenen: € 18,– per persoon, kinderen van 13 t/m 17 jaar: € 9,– per persoon, kinderen van 6 t/m 12 jaar: € 6,– per persoon, kinderen tot 6 jaar gratis. Museum: gratis. In het Joods Cultureel Kwartier kunt u met één ticket terecht bij de verschillende locaties: het Joods Historisch Museum, de Portugese Synagoge. De Hollandsche Schouwburg en het Nationaal Holocaust Museum worden momenteel verbouwd.
Openingstijden: dagelijks van 11.00-17.00 uur. Het museum is gesloten op Joodse feestdagen.
Adres: Nieuwe Amstelstraat 1, 1011 PL Amsterdam.
Website: Joods Historisch Museum
Beide musea staan in de Joodse wijk van Amsterdam. Veel Joden uit in eerste instantie Spanje en Portugal en later ook de Centraal-Europese Joden vestigden zich vanaf 16e en 17e eeuw in deze buurt. Aan het eind van de 19e eeuw verhuisden ze richting de de Plantagebuurt en later naar de Transvaal- en Rivierenbuurt. In de Tweede Wereldoorlog werd deze wijk steeds meer een getto. Na de Sjoa (Holocaust) was de wijk veranderd in een verlaten en verwaarloosde buurt. Na de oorlog is de wijk gesaneerd.
U loopt langs de Portugese Synagoge en loopt de Muiderstraat in, langs de Hortus Botanicus.
Aan de overkant van de Hortus Botanicus ligt het Wertheimpark met het door Jan Wolkers ontworpen monument Spiegelmonument. In de gebroken spiegels ziet u de lucht. Dit symboliseert het feit dat ‘de hemel na Auschwitz nooit meer ongeschonden is’. Onder het monument bevindt zich een urn met as uit Auschwitz. Toen ik er was, lagen er nog bloemen en kransen die er op de laatste zondag van januari tijdens de Auschwitz Herdenking waren neergelegd. Dit is de dag dat de bevrijding van vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau op 27 januari 1945 wordt herdacht. Ik krijg ook hier de rillingen over mijn lijf, zo indrukwekkend is het. Ik heb een deel van deze herdenking op televisie gezien en zie nu de beelden van de herdenking, maar tegelijkertijd ook beelden die ik op televisie en internet van vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau gezien heb voor me en herdenk in stilte hen die in de vernietigingskampen (en niet alleen in Auschwitz-Birkenau) hun leven verloren.
In het Wertheimpark hoort u het gekrijs van de halsbandparkieten in de bomen.
Vanuit het Wertheimpark, waar in de bomen halsbandparkieten hun nesten hebben, loopt u door de Henri Polaklaan. U komt uit bij de Plantage Kerklaan. Hier gaat u naar rechts. Ik ben linksaf geslagen voor een bezoek aan het Verzetsmuseum op Plantage Kerklaan nummer 61A.
Verzetsmuseum
In het Verzetsmuseum ziet, hoort en leest u verhalen over het uitzonderlijke en het alledaagse leven tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland. De expositie gaat over verzet en het geeft u een beeld van de samenleving waarin het verzet heeft plaatsgevonden. Het decor van nagebouwde straten en wandvullende kleurenfoto’s roept de sfeer op van jaren 1940-1945. U ziet authentieke voorwerpen, foto’s en documenten, film- en geluidsfragmenten. Dit alles vertelt de geschiedenis van mensen in oorlogstijd. U krijgt een globaal beeld van Nederland in bezettingstijd. Aan het begin van de tentoonstelling kunt u een 10 minuten durende video bekijken over aanpassen, meedoen, onderduiken of verzetten? Wat doet u als de Duitsers de baas zijn in Nederland? De vraag die in het Verzetsmuseum gesteld wordt en die stel ik mij ook wel eens als ik weer iets lees of hoor over de Tweede Wereldoorlog. Welke kant kiest u? Hoe zou u reageren op een toenemende onderdrukking tijdens de Tweede Wereldoorlog. Kiest u de kant van het verzet, past u zich aan aan de situatie en probeert een zo normaal mogelijk leven te leiden of kiest u de kant van de bezetter. Met de wetenschap van nu zou ik zeggen de eerste of tweede, maar dat is met de wetenschap van nu en achteraf gezien, maar wat zou u kiezen als u in die tijd de keuze moest maken?
Toen ik het Verzetsmuseum bezocht, werd hier de tentoonstelling ‘Mode op de bon’ gehouden. Deze tentoonstelling laat de vindingrijkheid zien die mensen hebben in tijden van schaarste. MBO studenten hebben speciaal voor deze tentoonstelling ontwerpen gemaakt die geïnspireerd zijn op de mode tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze tentoonstelling was t/m 1 juni 2020 te zien.
Entree: Volwassenen: € 14,– per persoon, kinderen 7 t/m 17 jaar: € 7,50 per persoon, kinderen t/m 6 jaar: gratis. Museumkaart: gratis.
Openingstijden: maandag t/m vrijdag: 10.00-17.00 uur en zaterdag en zondag van 11.00-17.00 uur.
Adres: Plantage Kerklaan 61, 1018 CX Amsterdam.
Website: Verzetsmuseum
U loopt na uw bezoek aan het Verzetsmuseum terug naar de Henri Polaklaan en gaat daar rechtdoor (of als u het Verzetsmuseum niet bezoekt) rechtsaf de Plantage Kerklaan op. Aan het eind steekt u de Plantage Middenlaan over en voor een bezoek aan de Hollandsche Schouwburg gaat u naar rechts.
Hollandsche Schouwburg
De Hollandsche Schouwburg dateert uit 1892 en was een populair theater. De Duitsers veranderden de naam in ‘Joodsche Schouwburg’. Er traden Joodse musici en artiesten op voor Joods publiek. Vanaf 1942/1943 was dit de verzamelplek voor opgepakte Joden. Vanaf deze plek werden de Joden gedeporteerd naar de kampen Westerbork of Vught. Aan de overkant van de straat (herkenbaar aan zijn vele kleuren) is de crèche waar de kinderen tot hun deportatie waren ondergebracht. Vanuit de crèche zijn ongeveer 600 Joden gered. Ze ‘verdwenen’ tijdens een wandeling en baby’s werden in een boodschappentas overgedragen. Hier komt in de toekomst het Nationaal Holocaustmuseum. Ik breng een bezoek aan dit museum en ook hier krijg ik weer de rillingen van de gedachten wat een drama zich hier moet hebben afgespeeld. Tegenwoordig is het een herdenkingsplek. In de hal staat een monument in de vorm van een wand met de familienamen van alle 6.700 mensen die vanaf hier weggevoerd werden en er is een tentoonstelling over de Jodenvervolging in Nederland te zien. Buiten is een leeg binnenhof, wat vroeger de schouwburgzaal en het toneel was, waar aan het eind een obelisk is geplaatst. De Hollandsche Schouwburg is onderdeel van het Joods Cultureel Kwartier. Naast de Hollandsche Schouwburg maken ook het JHM Kindermuseum, de Portugese Synagoge, het Joods Historisch Museum en het Nationaal Holocaust Museum onderdeel uit van het Joods Cultureel Kwartier. Het Nationaal Holocaust Museum is tijdelijk gesloten voor verbouwing. Vanaf 1 juni 2020 sluit ook de Hollandsche Schouwburg. In 2022 wordt in de twee tegenover elkaar liggende gebouwen een nieuw Nationaal Holocaust Museum geopend.
Entree: Voor de Hollandsche Schouwburg hoeft u geen ticket aan te schaffen. De Hollandsche Schouwburg maakt onderdeel uit van het Joods Cultureel Kwartier. In het Joods Cultureel Kwartier kunt u met één ticket terecht bij de vijf locaties: het Joods Historisch Museum en de Portugese Synagoge. De Hollandsche Schouwburg en het Nationaal Holocaust Museum zijn momenteel vanwege een verbouwing gesloten.
Openingstijden: dagelijks van 11.00-17.00 uur.
Adres: Plantage Middenlaan 24, 1018 DE Amsterdam.
Website: Hollandsche Schouwburg
Oosterpark
U loopt vanaf de Hollandsche Schouwburg terug naar het kruispunt. Vanaf dit kruispunt loopt u steeds rechtdoor, met aan uw linkerkant Dierentuin Artis en aan de rechterkant loopt u langs ‘het narcissen project’. Deze narcissen zijn geplant ter nagedachtenis aan de Holocaust. Aan het eind, bij de Mauritskade, slaat u voor het Tropeninstituut linksaf en weer rechtsaf de Linnaeusstraat in.
Aan uw rechterhand is de ingang van het Oosterpark. U kunt hier aan beide kanten van het water lopen. Ik heb aan de linkerkant gelopen omdat daar twee monumenten staan die ik wilde zien: de Schreeuw, ter nagedachtenis van Theo Van Gogh en aan het eind bij de uitgang tegenover het ‘Onze Lieve Vrouwe Gasthuis’ het Slavernijmonument.
Als u hier het Oosterpark verlaat, slaat u linksaf via de Beukenweg en het Beukenplein, onder het spoorviaduct door naar het Krugerplein.
Transvaalbuurt
Vanaf het Krugerplein buigt u met de bocht naar links, de Schalk Burgerstraat en slaat de eerste straat weer linksaf. Dit is de Transvaalstraat. U loopt rechtdoor over het Transvaalplein en via de Transvaalstraat. In de Transvaalbuurt woonden voor de Tweede Wereldoorlog veel Joodse mensen. De Duitsers wezen deze wijk in 1941 aan als ‘Judenviertel’. Er kwamen daardoor veel nieuwe Joodse gezinnen van buiten de wijk in de Transvaalbuurt wonen. Hier vonden vanaf 1942 razzia’s plaats. Het Transvaalplein was de verzamelplaats. Vanaf 20 juni 1943, na een grote razzia, waren vrijwel alle Joden uit de Transvaalbuurt verdwenen. Het Transvaalplein is een ‘gewoon plein’ met een speeltuin. Maar op 9 voormalige balkons hangen borden over de historie van de wijk. Ik krijg opnieuw de rillingen als ik deze borden lees. Aan het eind van het Transvaalplein, op de hoek met de Transvaalstraat, is ter herinnering aan de trieste gebeurtenissen die hier plaatsvonden, een Davidster geplaatst.
Muiderpoortstation
U loopt door de Paardekraalstraat, de Pretoriusstraat en Linnaeusstraat, onder het spoorviaduct door naar het Oetewalerpad. U slaat hier rechtsaf en loopt 400 meter. U bent aangekomen op het eindpunt van deze wandeling: het Muiderpoortstation. Op het Oosterspoorplein is een monument geplaatst die herinnert aan de ruim 11.000 Joden die uit Amsterdam en omgeving gedeporteerd zijn naar het doorgangskamp Westerbork. Veel Joden kwamen vanuit de Hollandsche Schouwburg maar ook vanaf andere verzamelplaatsen werden ze via het Muiderpoortstation afgevoerd.
Bekijk ook: Foto’s van mijn NS-wandeling Westerborkpad
Mijn route
Er zijn zoveel aandachtspunten tijdens deze wandeling door Amsterdam dat in deze kaart (helaas) dubbele letters staan, dit omdat My maps alleen de letters A t/m J kent. Sorry dat het soms wat verwarrend kan overkomen, maar ik krijg mijn route anders niet goed ingetekend. De route begint bij de A op het Rembrandtplein en eindigt bij B op Station Amsterdam Muiderpoort.
Praktische informatie
- Het startpunt van deze NS-wandeling Westerborkpad is Amsterdam Centraal Station en het eindpunt van deze wandeling is het Muiderpoortstation.
- Ik ben met de trein naar Amsterdam Zuid gereisd en heb daar de metro naar het Waterlooplein genomen en ben naar het Rembrandtplein gelopen om vanaf dit plein deze wandeling door Amsterdam te maken. Vanaf het Muiderpoortstation reist u het makkelijkst via Amsterdam Centraal naar uw eindbestemming.
- In Amsterdam zijn heel veel horeca voorzieningen. Keuze genoeg.
- Deze wandelroute is op verschillende plekken in te korten. Meer hierover leest u meer op de website van de NS.
- De afstand van de volledige route vanaf Amsterdam Centraal naar station Amsterdam Muiderpoort is 11 kilometer.
- Het officiële Westerborkpad begint bij de Hollandsche Schouwburg en volgt het spoor van de Joden die via station Amsterdam Muiderpoort werden afgevoerd naar Kamp Westerbork. U kunt deze hele route zelf lopen. De volledige route van het Westerborkpad staat op Wandelnet. De wandelgids van het Westerborkpad kunt u hier online bestellen.
Meer lezen over de bezienswaardigheden in Amsterdam
Wilt u nog meer voorpret of u nog meer verdiepen in Amsterdam? Dan kan ik u onderstaande reisgidsen aanraden:
Bewaar op Pinterest
