De Hortus Botanicus Leiden is de oudste nog bestaande botanische tuin van Nederland. Deze botanische tuin is in 1590 opgericht.
De Hortus Botanicus werd in 1594 gerealiseerd op de ‘ledighe plaetse’ achter het Academiegebouw aan het Rapenburg. De Hortus Botanicus ligt aan het Rapenburg in het centrum van Leiden. Het publiek heeft vanaf het begin toegang gehad tot de tuin. Dit was vooral in de 16e en 17e eeuw een uitzondering. De Hortus Botanicus is eigendom van de universiteit. De Hortus Botanicus is aan de kant van de Witte Singel open, waardoor de tuin vanaf de straat en/of vanaf een boot op het water te zien is.
U kunt hier terecht om te wandelen en te genieten van de schitterende collectie planten. Uit de hele wereld komen onderzoekers naar de Hortus Botanicus in Leiden om onderzoek te doen naar de vermaarde collectie.
Inhoudsopgave
Ligging
De Hortus Botanicus Leiden ligt aan de Rapenburg in het centrum van Leiden.
Geschiedenis
De Hortus Botanicus Leiden is de oudste botanische tuin van Nederland en zelfs van West-Europa.
In maart 1587 werd er door medewerkers van de universiteit van Leiden een verzoek aan het gemeentebestuur gedaan om de onbebouwde grond achter het Academiegebouw aan het Rapenburg ter beschikking te stellen. Ze wilden hier een tuin voor het onderwijs in de geneeskunde aanleggen. Op 9 februari 1590 werd de grond aan de universiteit overgedragen. Dit is de stichtingsdatum van de Hortus Botanicus Leiden. Carolus Clusius werd de eerste directeur van de Hortus Leiden. Met behulp van Cluyt, die de dagelijkse leiding kreeg, werd begonnen met het planten van de eerste planten. Dit was in 1594. De eerste plantlijst omvatte maar liefst 1585 items. Dit waren ruim 700 plantensoorten. Er waren ruim 200 bekende medicinale soorten, maar ook allerlei nieuwigheden werden in een jaar geplant. Zo deed de tulp zijn intrede in de tuin. Later introduceerde hij ook tomaat, tabak, maïs en aardappel. De planten kregen door de botanische tuin bekendheid in de rest van Noord-Europa. De door de VOC meegebrachte planten werden hier geplant.
In 1709 werd Herman Boerhaave directeur van de Hortus Leiden. Het aantal plantensoorten werd tot maar liefst 5.846 uitgebreid. In de periode van 1730 tot 1754 werd het oppervlakte van de tuin verdubbeld en reikte de Hortus tot aan de stadswal (nu de Witte Singel). De Zweedse arts Carolus Linnaeus kwam tussen 1735 en 1737 de botanische tuin regelmatig bezoeken. Hij was naast arts ook plantkundige, zoöloog en geoloog en een bekende van de toenmalige directeur Boerhaave.
Een ander persoon waarvan u de naam in de Hortus Botanicus Leiden zult tegenkomen is die van Philipp Franz Balthasar von Siebold. Hij werd in 1796 in Duitsland geboren. Hij was in 1822 geneesheermajoor in het Nederlands Oost-Indische leger. Zijn standplaats was toen Batavia. De gouverneur-generaal stuurde hem naar Japan met de opdracht informatie te verzamelen over het land, de handel met Japan en het Japanse politieke systeem. Hij richtte zich het verzamelen van planten, dieren en zaken en gebruiksvoorwerpen. Hij nam kunstenaars in dienst om dit alles op papier vast te legen. Hij verzamelde zoveel mogelijk natuurlijk materiaal. Planten, dieren en gesteenten werden door leerlingen verzameld en een paar ingehuurde jagers verzamelden bijzondere dieren voor hem. Hij kwam ook in het bezit van landkaarten van Japan. Alles werd vanuit Japan verscheept naar Batavia, maar de landkaarten werden ontdekt en von Siebold werd beschuldigd van spionage. Het bezit van de landkaarten was nl. streng verboden. Hij werd in 1829 voorgoed uit Japan verbannen. In Leiden is een deel van deze collectie te bewonderen in het Von Sieboldhuis aan de Rapenburg nr. 19.
Caspar Reinwardt was een Nederlandse Botanicus die na de bevrijding van de Franse overheersing werd gevraagd om in Buitenzorg (het huidige Bogor) op het Indonesische Java een botanische tuin te stichten. Het doel was om verschillende plantensoorten te kweken en onderzoek te doen. Deze botanische tuin, bekend als Kebun Raya Bogor, bestaat nog altijd. Er werden planten vanuit Buitenzorg naar Nederland verstuurd, maar deze overleefden dat niet allemaal. Hij werd na zijn terugkomst directeur in Leiden. In 1831 publiceerde Reinwardt een catalogus van de planten die in de Hortus Botanicus Leiden groeiden. Er werden toen 5.600 soorten en variaties geteld. De aantallen Chinese, Australische en Japanse planten waren fors toegenomen. Dit was te danken aan Von Siebold, die de planten naar Leiden had verscheept.
De huidige inrichting werd gerealiseerd onder leiding van de toenmalige directeur Lourens Becking. Dit was net voor de Tweede Wereldoorlog klaar. De kassen, die tussen 1850 en 1890 waren gebouwd, werden gesloopt en in 1937-1938 vervangen door een groot kassencomplex, waaronder de Victoriakas. In 1931 werd de Clusiustuin aangelegd. Deze tuin werd in 1990 gerenoveerd, waardoor een beter beeld ontstond van de tuin uit 1594. Deze tuin werd niet aangelegd op de oorspronkelijke locatie. Maar in 2009 werd de tuin alsnog verlegd naar de Voortuin, waardoor u de Clusiustuin weer op zijn oorspronkelijke plaats kunt bewonderen.
Bezienswaardig
De Hortus Botanicus in Leiden is ongeveer 4 hectare groot. Er zijn verschillende kassen met elk hun specialiteit te bewonderen, zoals de wintertuin, de Victoriakas en de hoge kas.
De tuinen zijn opgedeeld in kleine stukken. Deze stukjes tuin hebben allemaal een apart thema, zoals de Chinese Kruidentuin, de rozentuin, de bollentuin, de Clusiustuin, de systeemtuin, de groentetuin en de varentuin.
De kassen
Als u voorbij de Orangerie loopt, komt u uit in de kassen van de Hortus Botanicus Leiden.
Het kassencomplex bestaat uit de Hoge Kas en de Victoriakas. In deze laatste kas is de de beroemde Victoria amazonica te bewonderen. Tussen deze twee belangrijkste kassen zijn corridors waar orchideeën, varens, vleesetende planten en andere tropische gewassen te bewonderen zijn. Er zijn daarnaast nog en paar kassen die zijn afgesloten voor het publiek. Hier wordt research gedaan. In de kassen van de Hortus Botanicus Leiden worden duizenden planten gekweekt voor onderzoek. Voorbeelden hiervan zijn orchideeën, varens, de zuurzakfamilie, maagdenpalmfamilie en de bekerplantfamilie.
Hoge Kas
In de Hoge Kas ziet u citrusplanten, peperplanten die tegen de teakboom klimmen en verschillende planten die hun bloemen direct op de stam krijgen. In deze kas groeit ook de reuzenvaren. Via de trap naar de loopbrug komt u hoog boven in de kas uit. Hier heeft u zicht op de opbouw van deze kas. De planten zijn in lagen gepland. U ziet hoe de planten concurreren om licht, bladvormen en bladtinten. Andere planten die u in de Hoge Kas tegenkomt, zijn de Doerian (voor degenen die weleens in Azië is geweest, hoogstwaarschijnlijk een bekende vrucht), de bananenplant en de teakboom. Ook in deze tropische kas bloeit de jadebloem. De hangende trossen met azuurblauwe bloemen kunt u niet missen tijdens de spectaculaire maar korte bloei in de maanden april-mei. De bloemen zijn het best te bewonderen vanaf de loopbrug.
Corridor
De corridor is het deel tussen de Victoriakas en de Hoge Kas. Hier ziet u een aantal speciale collecties, die meeste uit tropisch Azië. U vindt hier bijvoorbeeld een collectie bekerplanten (vleesetende planten in de vorm van een beker, die een valstrik zijn voor insecten), de reuzenaronskelk, de mierenplant, collectie tropische varens en de hertshoornvaren (deze ziet u in de hangmanden). Wanneer de reuzenaronskelk bloeit, staat de Hortus Leiden op zijn kop. De reuzenaronskelk wordt in het wild door vliegen bestoven. Dit is de reden van de kleur en de penetrante geur. De plant komt oorspronkelijk op West-Sumatra voor en groeit al jaren in de Hortus Leiden. In een ander deel van de corridor zijn orchideeënkassen, een deel is koeler dan een ander deel. De collectie bestaat uit meer dan 6.000 exemplaren. Dit is de belangrijkste onderzoekscollectie van de Hortus in Leiden. De meeste komen uit Zuidoost-Azië. U ziet in de warme orchideeënkas verschillende soorten vanille. Dit is een hoog klimmende orchidee, waarvan de peul van een paar soorten bij u bekend zal zijn, het is nl. het vanillestokje.
Victoriakas
In de Victoriakas is de reuzenwaterlelie te bewonderen. Deze reuzenwaterlelie heeft een ereplaats in het huidige kassencomplex. Rond midzomernacht zijn de bladeren van de waterlelie meestal groot genoeg om er baby’s op te fotograferen. De bloem gaat pas aan het eind van de middag open, en bloeit slechts twee nachten. De eerste nacht is de bloem wit van kleur met een ananasgeur, de tweede nacht is de waterlelie roze en geurloos. Dit om in de natuur eerst de kevertjes die de bloem moeten bestuiven te lokken, en ze daarna zover te krijgen dat ze met wat stuifmeel naar een andere bloem verkassen. De baby’s mogen maximaal 6 maanden oud zijn om op het Victoriablad gefotografeerd te worden. Daarnaast zijn er in deze kas nog suikerriet met als u geluk hebt, mooie vlinders, de mangrove, de Arabische jasmijn, rijst en de chenilleplant te bewonderen.
Wintertuin
De Wintertuin is een koude kas. Dit is het jongste onderdeel van de Hortus Botanicus in Leiden. De Wintertuin is in het jaar 2000 opgeleverd. De tuin herbergt levende steentjes van het geslacht Conophytum, palmvarens en vleesetende planten als zonnedauw, vetblad en Sarracenia. In de Wintertuin zijn ook het bezoekerscentrum met de entreebalie, de hortuswinkel en het café gevestigd. Hier worden soms ook tentoonstellingen gehouden, zoals in augustus 2017, toen ik hier was, de tentoonstelling vleesetende planten hier gehouden werd. In de winter is hier ook de kuipplantencollectie te bewonderen.
Clusiustuin
De Clusiustuin werd in 1594 aangelegd. De tuin had een publieke, wetenschappelijke en educatieve functie. Deze tuin was bedoeld als kruidentuin voor onderzoek en onderwijs aan planten, die van belang waren voor de medische wetenschap. Maar de Clusiustuin was meteen een botanische tuin. Hier konden grote collectie plantensoorten van over de hele wereld bewonderd worden. In de voortuin staat de oudste plant van de botanische tuin, een goudenregen die hier in 1601 is geplant. Er staat ook een tulpenboom die in 1682 is geplant. De tuin is in typische renaissancestijl aangelegd. De tuin is verdeeld in vier kwadranten, die weer onderverdeeld zijn in rechthoekige plekken. Deze tuin lag tussen 1933 tot 2009 buiten het Hortusterrein, aan de 5e Binnenvestgracht. Hier was de tuin een voorbeeld van een ‘Hortus conclusus’, een besloten tuin. Het was door de aanwezigheid van de bruine beuk in de voortuin niet mogelijk om in de jaren dertig een reconstructie op de oorspronkelijke plek te maken. Deze beuk werd in 1987 wegens ouderdom gekapt. Toen werd het mogelijk om de voortuin opnieuw in te richten. In 2009 werd de Clusiustuin op zijn oorspronkelijke plek aangelegd. Aan de Binnenvestgracht ligt nu de Hortuskwekerij. Hier worden planten opgekweekt. De Clusiustuin is kleiner dan vroeger. Nu is de tuin omgeven door een beukenhaag en hekken. In de tuin zijn kostbare tulpen aanwezig. In het midden staat een klein paviljoen. Op de eerste plantenlijst van deze tuin waren 1585 planten te vinden, zoals geneeskrachtige kruiden, sierplanten, exotische gewassen en de tulp. De Clusiustuin ligt direct naast de wintertuin waar ook de entree is.
Rozentuin
Van bovenaf lijkt de rozentuin op een doolhof. In de tuin staan bijzondere en oude rozen, waarvan een aantal die nu bijna niet meer te vinden zijn in Nederland. De rozentuin werd in de jaren twintig van de vorige eeuw aangelegd. Er was voor die tijd geen aparte rozentuin in de Hortus Leiden. Hier in de rozentuin van de Hortus kunt u veel ‘vergeten’ rozen bewonderen. Er zijn soorten bij die niet meer in de tuin of parken in Nederland te zien zijn. Hier staan enkele soorten en kruisingen uit Amerika (tegen het gebouw aan de Nonnensteeg) en aan de zuidkant kunt u wilde rozen uit Europa bewonderen. De rozen uit China en Japan zijn aan de west- en noordkant te bewonderen. Oude rozen, alba rozen, gallica rozen en mosrozen vindt u in vier perken rond de zonnewijzer.
Chinese kruidentuin
U kunt sinds 2015 in de Hortus Leiden genieten van de Chinese kruidentuin. In de Chinese kruidentuin wordt aandacht geschonken aan planten die in de traditionele Chinese geneeswijze een rol spelen. Niet alle planten uit China zijn winterhard. Er moest een keuze gemaakt worden uit veelgebruikte planten die in de Chinese traditionele geneeskunde en tuinplanten die al in heel lang in China gekweekt worden. Denk hierbij aan chrysanten, rozen, bamboe, orchideeën en allerlei mooi bloeiende fruitbomen zoals Prunus. Nu hele gewone planten maar ze vonden pas in de 19e eeuw hun weg vanuit China naar Europa. Het is nu nog even zoeken naar welke soorten het beste zijn voor de Chinese tuin. De beplanting heeft nog niet zijn definitieve vorm. Ook aan de subtropische klimaatzone van China is, door het aanplanten van palmen, gedacht. In deze tuin vindt u bijzondere planten.
Varentuin
In 1993 werd de varentuin geopend. Hier ziet u een grote collectie van enkele honderden verschillende winterharde varens. Een aantal van de varens komen uit Engeland waar de planten in de loop van de 19e eeuw heel populair waren. De Hortus Leiden bezit de grootste collectie winterharde varens van Europa. De Varentuin is de grootste tuin van de Hortus Botanicus Leiden. Deze tuin beslaat bijna een zesde van de volledige tuin. De selectie is beperkt tot soorten van het noordelijk halfrond, dit omdat de varens de winters in Nederland moeten overleven. De meeste van deze winterharde varens komen uit Europa, Noord-Amerika en Azië. De varens zijn voor een deel uit sporen opgekweekt. In de Nederlandse tuinen groeien slechts tien soorten. De overige soorten die u hier in de Varentuin ziet, zijn bijzonder en zeldzaam en zult u elders in Nederland niet aantreffen. Het zijn er iets meer dan 10.000. U ziet hele bijzondere soorten in deze tuin, zoals oranje en rode varens, varens met echte bladeren, varens die maar een keer per zoveel jaar sporen maken en varens die pas zeer recentelijk ontdekt zijn.
Systeemtuin
De systeemtuin geeft informatie over de verwantschappen tussen verschillende planten. Hier ziet u planten die op hun onderlinge verwantschap gerangschikt staan. Hoe meer de planten aan elkaar verwant zijn, hoe dichter ze bij elkaar zijn geplaatst. Planten van dezelfde orde zijn in hetzelfde bed geplaatst. Er is een nieuwe systeemtuin aangelegd omdat door analyse van genetische kenmerken er veel nieuwe inzichten in de verwantschappen tussen planten zijn. In de positie van ordes van planten in de stamboom, families en genera zijn een aantal veranderingen geweest. Aan het hoofd van de systeemtuin staat het borstbeeld van Linnaeus. Hij was een beroemde plantkundige. Hij legde de basis voor de nog steeds gebruikte wetenschappelijke naamgeving. Deze systeemtuin werd in 2005 aangelegd. Het is een serie van vijf bedden met de eerste grote stappen in de evolutie van planten. Na deze vijf bedden ziet u 27 bedden met de evolutie van de bloemplanten. U ziet in de eerste bedden de oudste groepen, aan het eind van de serie ziet u de meest recent soorten. De volgorde van de groepen werd bepaald aan de hand van de indeling van de in 2005 uitgekomen editie van Heukels’ Flora van Nederland. Deze had ook een nieuwe indeling gekregen. De moleculaire kenmerken was de basis van deze indeling. Maar in 2016 werd een nieuwe versie van de indeling van de bloemplanten gepubliceerd. De plek en de samenstelling van verscheidene ordes is veranderd. In het voorjaar werd daardoor de hele systeemtuin weer aangepast. Dit zal in het najaar van 2017 gereed zijn.
Oranjerie
De Oranjerie is een monumentaal gebouw. Deze is tussen 1740 en 1744 is aangelegd. In de winter staan in dit gebouw subtropische kuipplanten als laurier, olijfboom en granaatappel. Deze staan in de zomer buiten. Het gebouw van de Orangerie is niet toegankelijk. U moet het doen met de planten die buiten voor het gebouw staan.
Kunst in de Hortus Botanicus Leiden
In de Hortus van Leiden is niet veel kunst te vinden maar één ervan wil ik u niet onthouden, dat is De Vier Eeuwen van Ans van Haersolte. Deze beelden staan op het grasveld tegenover de Oranjerie.
Praktische informatie
Overige informatie
- Voor een hapje en drankje kunt u in u de Hortus Botanicus Leiden terecht in het Hortus Grand Café. Bij mooi weer is het terras geopend.
- In de winkel zijn verschillende gratis boekjes te verkrijgen, zoals 425 jaar Hortus Botanicus Leiden, een boekje over Vogels die u tijdens uw wandeling over het Hortus terrein kunt tegenkomen, een boekje over de Tropische kassen, een boekje over Japan & Von Siebold, een boekje over de Vleesetende planten, er is een boekje over de bijenwandeling over het Hortus terrein. Ook in de winkel is een gratis plattegrond te verkrijgen. In de winkel zijn producten uit eigen tuin te koop, zoals honing. Ook van externe leveranciers kunt u leuke dingen kopen, zoals boeken, kaarten, cadeauartikelen en gadgets.
- Kinderen kunnen in de Hortus deelnemen aan verschillende rondleidingen en speurtochten. Zo is er een bijenwandeling, waarvan het boekje gratis in de winkel bij de kassa verkrijgbaar is. Als alle vragen goed zijn ingevuld, ligt er een verrassing voor ze bij de kassa klaar.
Ook voor kinderen is er de tropische expeditie. Dit is een speurtocht door de tropische kassen. Na afloop ligt er voor de kinderen een cadeautje klaar bij de kassa.
Het is mogelijk om een kinderfeestje in de Hortus te geven. - De Hortus Botanicus is op een aantal plaatsen minder toegankelijk voor rolstoelgebruikers. Er is een AKO-duwstoel beschikbaar.
Een groot deel van de Hortus is goed toegankelijk voor mensen die minder goed ter been zijn of die gebruik maken van een rolstoel of scootmobiel. In de Hortus zijn gratis rolstoelen aanwezig.
Het tropische terras, de loopbrug in de tropische kassen, de Victoriakas en de loopbrug in de Wintertuin zijn niet bereikbaar voor rolstoel- en scootmobielgebruikers. - Er zijn verschillende mogelijkheden om deel te nemen aan een rondleiding. Dit kan een algemene rondleiding, een thema rondleiding op maat of één van de bestaande themarondleidingen; kroonjuwelen, medicinale gewassen, specerijen, Japan of tropische kassen zijn. U komt in de algemene rondleiding meer te weten over de plantenwereld. U ziet de kroonjuwelen van de Hortus en u krijgt iets over de historie van de Hortus Leiden te horen. Daarnaast kunt u aan themarondleidingen, zoals medicinale gewassen, specerijen, Japan en tropische kassen, deelnemen. De rondleidingen duren ongeveer een uur. De gidsen geven de rondleidingen in het Nederlands, Engels, Duits of Frans. Er zijn kosten verbonden aan de rondleiding. Kijk voor de tarieven op de site van de Hortus. Het is noodzakelijk om voor een rondleiding te reserveren.
Bereikbaarheid
De Hortus Botanicus in Leiden ligt in de binnenstad van Leiden.
- Lopen:
De Hortus is vanaf het Centraal Station van Leiden in 15 minuten lopend bereikbaar. De groene bakfiets staat buiten het hek van het Academiegebouw aan de Rapenburg. - Bus:
Met de bus in de Hortus Botanicus vanaf het Centraal Station ook goed bereikbaar. Er rijden verschillende buslijnen in de richting van de Hortus. De buslijnen 2, 3, 4, 45, 169, 182 en 187 stoppen bij de halte Breestraat, vanwaar het nog ongeveer 5 minuten lopen is naar de ingang. De route wordt met borden aangegeven. - Auto:
Leiden is per auto goed bereikbaar, maar parkeren is prijzig. De dichtstbijzijnde gelegen parkeermogelijkheden zijn Groenoordhallen en Haagweg. De autoparkeerplaatsen in het centrum van Leiden zijn alleen beschikbaar voor vergunningshouders of met een dagkaart van € 25,– met uitzondering van kort-parkeren (maximaal 2 uur) op een aantal locaties. Komt u met de auto, dan kunt u het beste terecht in de parkeergarages aan de rand van het centrum, zoals parkeerterrein Haagweg.
Openingstijden
Van 21 september t/m 20 maart is de Hortus in Leiden dagelijks geopend van 10.00-17.00 uur.
Van 21 maart tot en met 20 september is de Hortus in Leiden dagelijks geopend van 09.00-18.00 uur.
De laatste toegang is een half uur voor sluitingstijd.
De Hortus Botanicus Leiden is gesloten in de kerstvakantie en op 3 oktober (Leidens Ontzet).
Entree
Volwassenen: € 11,50 per persoon.
Kinderen 4-12 jaar € 4,50 per kind.
Museumkaarthouders: gratis.
(Prijzen zijn van 2025).
Adres
Hortus Botanicus Leiden
Rapenburg 73
2311 GJ Leiden
Telefoon: 071 – 52 75 144
Fax: 071 – 52 75 199
E-mail: hortus@hortus.leidenuniv.nl
Website:
Bekijk ook: Foto’s van de Hortus Botanicus in Leiden
Bewaar op Pinterest
