De Haarlemmermeer is omgeven door de Ringvaart. Ongeveer van noordoost naar zuidwest loopt de Hoofdvaart dwars door de polder. De polder wordt drooggehouden door vijf gemalen en wordt doorsneden door een strak patroon van wegen en afwateringskanalen. In het noordoosten van de gemeente ligt de luchthaven Schiphol. De gemeente telt in 2018 147.532 inwoners. Hoofddorp is de grootste plaats met ongeveer 73.000 inwoners.
In Haarlemmermeer liggen 31 dorpen en kernen. Deze dorpen liggen over een gebied van 18.500 hectare verspreid. De dorpen verschillen allemaal van elkaar en hebben elk hun eigen kenmerken, iconen en eigenschappen. Langs de ringdijk liggen de volgende dorpen en buurtschappen: Lijnden, Badhoevedorp, Nieuwe Meer, Oude Meer, Aalsmeerderbrug, Rijsenhout, Burgerveen, Leimuiderbrug, Weteringbrug, Vredeburg, Huigsloot, Buitenkaag, Lisserbroek, Beinsdorp, Zwaanshoek, Cruquius, Vijfhuizen, Nieuwebrug en Zwanenburg. Binnen de dijk liggen: Boesingheliede, Cruquius-Oost, Weberbuurt, Hoofddorp, Rozenburg, Schiphol, Nieuw-Vennep, ’t Kabel en Abbenes. Bij elkaar zijn dit 1 stad (Hoofddorp), 14 dorpen en 12 buurtschappen.
Inhoudsopgave
Ligging
Haarlemmermeer ligt in het zuiden van de provincie Noord-Holland.
Geschiedenis
Rond de 13e eeuw, in de middeleeuwen, lagen in het gebied tussen de Amsterdam, Haarlem en Leiden ten minste drie veenmeren: het Spieringmeer in het noorden, het (oude) Haarlemmermeer in het midden en het Leidsemeer in het zuiden. Door vervening voor de brandstofvoorziening van de steeds groter wordende omliggende steden maar ook als gevolg van golfafslag, verdween steeds meer veenland. De uitgebaggerde veenlanden vulden zich met water. De landerijen werden een makkelijke prooi voor de ‘Waterwolf’. Het Haarlemmermeer werd vroeger Waterwolf genoemd. Dit kwam vanwege het woeste en land vretende karakter van het meer. Rond 1700 was de oppervlakte van het meer 16.000 hectare. Een eeuw later was het meer ongeveer 18.000 hectare groot.
In de 17e eeuw werden er al plannen gemaakt om het Haarlemmermeer droog te malen. Jan Adriaenszoon Leeghwater publiceerde in 1641 zijn Haarlemmermeer boek. Zijn plan was om met 200 poldermolens de polder droog te leggen. Dit ging uiteindelijk niet door, omdat Leiden zijn lucratieve visrechten niet kwijt wilde en Haarlem fors verdiende aan de scheepvaart en dat dreigde te verliezen. Ook ontbraken de financiële middelen en de technische haalbaarheid van een droogmakerij op deze schaal was onzeker.
In 1834 en 1836 trokken er zware stormen over de Haarlemmermeer. Deze stormen maakten dat de situatie onhoudbaar was geworden. De ‘Waterwolf’ moest getemd worden. Het water was zo hoog gestegen dat de polders onderliepen, zelfs tot aan de gemeentegrenzen van Leiden en Amsterdam. Bij een nieuwe storm bestond de kans dat het Braassemermeer, de Westeinderplassen bij Aalsmeer, en het Legmeer door het Haarlemmermeer opgeslokt zouden worden. De Wet op de droogmaking werd in 1839 aangenomen. Grote protesten waren er van beurtschippers en vissers. Zij voelden zich in hun bestaan bedreigd. Ook Amsterdam, Leiden en Haarlem protesteerden omdat zij bang waren voor een ernstige vervuiling van hun stadsgrachten. Deze konden niet meer doorgespoeld worden. Ook het Hoogheemraadschap Rijnland protesteerde omdat het zijn boezemcapaciteit verminderd zag worden van 22.000 tot 4.000 hectare.
In mei 1840 werd bij Hillegom begonnen met het graven van de 60 kilometer lange Ringvaart. Het stoomgemaal Leeghwater aan de Kaag kon in 1845 beginnen met het spuien op een gegraven kanaal dat bij Katwijk in zee uitwaterde. De stoomgemalen Lijnden en Cruquius werden in 1848 en 1849 in werking gezet. De gemalen werden vernoemd naar personen die initiatieven hadden genomen tot droogmaking: Nicolaus Cruquius en Frans Godard baron van Lynden van Hemmen. Het meer viel op 1 juli 1852 droog. Ongeveer 800 miljoen kubieke meter water was weggepompt.
Er werden op kosten van het rijk drie grote stoomgemalen gebouwd bij Halfweg, Spaarndam en Gouda. Deze hadden voldoende capaciteit om de bewoners van het hoogheemraadschap Rijnland te behoeden voor natte voeten.
De polder werd na het droogvallen van het meer verdeeld in vier delen: Vijfhuizen, Rijk, Beinsdorp en Burgerveen. Deze delen zijn genoemd naar nederzettingen die in het verleden door het meer zijn opgeslokt. Deze vier delen zijn daarna verkaveld in een geometrisch patroon van hoofdwegen, zijwegen, vaarten en tochten. Kruisdorp (nu Hoofddorp) en Venneperdorp (nu Nieuw-Vennep) werden op 16 hectare grond aangelegd. In 1855 ontstond de zelfstandige gemeente Haarlemmermeer. Kruisdorp ontwikkelde zich tot het belangrijkste dorp van de polder. Hier staat ook het gemeentehuis. Ook het polderhuis kwam in Hoofddorp te staan. Later kwamen er meer dorpen. Badhoevedorp en Zwanenburg zijn daarvan de grootste.
Haarlemmermeer was vroeger een landbouwgemeente.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben honderden joden in de polder een onderduikadres gevonden.
In de 20e eeuw werd de Luchthaven Schiphol ontwikkeld.
De ontwikkeling van Haarlemmermeer na de Tweede Wereldoorlog wordt getypeerd door een snelle bevolkingsgroei en een sterk toenemende bedrijvigheid. Veel internationale bedrijven hebben in de gemeente een vestiging.
Bezienswaardigheden in de Haarlemmermeer
Haarlemmermeer telt 16 rijksmonumenten, zoals het Cruquius gemaal. Daarnaast staat er één monument op de provinciale monumentenlijst. Dit is de Geniedijk met zijn forten en batterijen. De Geniedijk is, net als het Kunstfort bij Vijfhuizen, onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Deze Stelling van Amsterdam loopt dwars door Haarlemmermeer. Het Haarlemmermeerse deel van de Stelling bestaat uit het Fort bij Vijfhuizen, de Batterij aan de IJweg, het Fort bij Hoofddorp, de Batterij aan de Sloterweg en het Fort bij Aalsmeer. De Geniedijk verbindt de forten en batterijen met elkaar. De gemeente telt 49 gemeentelijke monumenten. Dit zijn veelal boerderijen, maar ook de gemalen van Cruquius, Lijnden en Leeghwater, veel kerken, molen de Eersteling in Hoofddorp, verschillende begraafplaatsen en verschillende forten staan op deze lijst.
De Ringvaart is in totaal 60 kilometer lang en loopt rondom de Haarlemmermeerpolder. De Ringvaart is in 1839 aangelegd. Aan de kant van de polder heeft de Ringvaart een Ringdijk. De eerste bewoning aan de polderkant ontstond in kleine dijkhuizen. Deze dijkhuizen lagen vaak tegenover bestaande dorpen waar mee ze verbonden waren door een brug of pont. De 19 Ringdijkdorpen ontstonden op deze manier. Elk dorp heeft een karakteristiek zicht op de Ringvaart en 9 van deze Ringdijkdorpen zijn verbonden met dorpen aan de oude landzijde en vormen de ‘dubbeldorpen’. De Ringvaart is een drukke scheepvaartroute tussen Amsterdam en Rotterdam en verbindt op deze manier Haarlemmermeer met de rest van Europa. De Ringvaart is een veelgebruikte recreatieplek voor omwonenden.
In 2004 zijn drie opvallende bruggen, de Calatravabruggen, geopend. Deze bruggen zijn ontworpen door de Spaanse architect Santiago Calatrava. De bruggen liggen over de Hoofdvaart. De namen van de bruggen zijn Harp, Citer en Luit. De bruggen liggen in Nieuw-Vennep en Hoofddorp.
Hoofddorp
In Hoofddorp spelen zich de verhalen van Dik Trom. In Hoofddorp zijn in het centrum verschillende oude gebouwen te zien, zoals het Oude Raadhuis, het Polderhuis, de Hoofdvaartkerk (nu een restaurant), Molen de Eersteling, het Fort van Hoofddorp, de Rooms-Katholieke Kerk en daarachter de Bijbelse Tuin Hoofddorp aan de Kruisweg, de Heimanshof en het Historisch Museum Haarlemmermeer. Naast het Fort bij Hoofddorp staat Molen de Eersteling, de enige nog overgebleven windmolen in de Haarlemmermeer.
Een mooie wandeling of fietstocht kunt u in het Haarlemmermeerse Bos maken. In het Haarlemmermeerse Bos vindt u overblijfselen van de wereldtuinbouwtentoonstelling Floriade die hier in 2002 werd gehouden. Het kenmerkende Haarlemmer Paviljoen staat op de kop van het meer in het Haarlemmermeerse Bos en is nu een restaurant. Het Haarlemmermeer Paviljoen lijkt te drijven op de recreatieplas. Het lijkt op de vorm van vaak overvliegende vliegtuigen. Dit verwijst naar de start- en landingsbanen van Schiphol. Lees hier meer over het Haarlemmermeerse Bos. Een ander recreatiegebied in Hoofddorp is de Toolenburger Plas.
Nieuw-Vennep
Nieuw-Vennep is, net als Hoofddorp, één van de twee dorpen die officieel gesticht werd na de drooglegging van het Haarlemmermeer. Aan de Hoofdvaart staat de Witte Kerk (Hervormde Kerk) uit 1862. De kerk en de aan de Venneperweg gelegen pastorie staan op de gemeentelijke monumentenlijst van Haarlemmermeer.
Aalsmeerderbrug
In Aalsmeerderburg zijn het Fort bij Aalsmeer en het daarin gevestigde CRASH Luchtoorlog- & Verzetsmuseum ’40- ’45 gevestigd. Het Fort bij Aalsmeer is onderdeel van de Stelling van Amsterdam en is ook wel bekend als Fort Rijsenhout.
Abbenes
Abbenes telt 5 monumenten: boerderij Andreas Hoeve, boerderij Vondels Landleeuw en boerderij Meerhof, de Nederlands Hervormde Kerk en het graf van de 19e eeuwse arts en schrijver J.P. Heije. J.P. Heije was de schrijver van bekende kinderliedjes zoals ‘Zie de maan schijnt door de bomen’.
Badhoevedorp
Badhoevedorp is één van de 4 grootste dorpen van Haarlemmermeer. Badhoevedorp is vernoemd naar de in 1854 gebouwde modelboerderij De Badhoeve van Jacob Paulus Amersfoordt. Hij was tussen 1863 en 1869 burgemeester van Haarlemmermeer.
Boesingheliede
Boesingheliede ligt vlakbij de Polderbaan van Schiphol. Het is een bekende spottersplek voor vliegtuigspotters.
Buitenkaag
Buitenkaag ligt aan de Kagerplassen. In Buitenkaag staat het gemaal Leeghwater. Dit is een beschermd rijksmonument. Het gemaal werd als proefstoomgemaal gebruikt voor het droogmaken van het Haarlemmermeer. Na deze proef werden pas de gemalen in Lijnden en Cruquius gebouwd, die daadwerkelijk het Haarlemmermeer hebben drooggelegd.
Cruquius
In Cruquius staat het voormalige gemaal De Cruquius. Dit gemaal is vernoemd naar één van de vroege initiatiefnemers van de inpoldering van het Haarlemmermeer: Nicolaas Samuel Cruquius. Het stoomgemaal staat op de werelderfgoedlijst van UNESCO. Het is nu een museum met de grootste stoommachine ter wereld. Het gemaal vertelt het verhaal over de droogmaking van het Haarlemmermeer. Het museum toont u welke 19e eeuwse stroomtechnieken nodig waren voor de eeuwenlange strijd tegen het water.
Lijnden
In Lijnden staat het Gemaal De Lynden. Dit is één van de 3 stoomgemalen die het Haarlemmermeer hebben drooggemaakt. Nu is hier een restaurant gevestigd.
Lisserbroek
In Lisserbroek bevindt zich het Landgoed De Olmenhorst. Dit landgoed bestaat uit 30 hectare appel- en perenboomgaard, een kaasmakerij annex geitenboerderij, diverse winkeltjes en ateliers waar culinaire en creatieve workshops te volgen zijn.
Rijssenhout
Rijsenhout ligt tegenover de Westeinderplassen, een paradijs voor watersportliefhebbers. Hier vaart een voet- en fietspontje over de Ringvaart naar Aalsmeer.
Schiphol
De luchthaven Schiphol is een grote toeristische trekpleister in de Haarlemmermeer. Schiphol ligt op de bodem van het voormalige Haarlemmermeer. Schiphol Airport is de enige grote luchthaven in de wereld die lager ligt dan het zeespiegelniveau, nl. 4 meter onder NAP. Schiphol Airport is de oudste internationale luchthaven ter wereld is die nog op dezelfde plaats ligt waar het eerste vliegtuig ooit landde. Op de luchthaven is van alles te beleven, ook als u niet met het vliegtuig vertrekt. Denk daarbij aan Schiphol behind the Scenes, het Panoramaterras of winkelen in Schiphol Plaza. Schiphol Experience is een multimedia tour die u een kijkje achter de schermen van de luchthaven geeft. Vanaf het gratis toegankelijk Panoramaterras heeft u een mooi zicht op de vliegtuigen bij de C, D en E-pieren. Op het Panoramaterras staat een echt vliegtuig, een Fokker 100 van KLM Cityhopper. U krijgt een kijkje in de cockpit en hoort de meldingen van de verkeerstoren. Ook de toegang tot de Fokker Experience is gratis. Binnenkort meer hierover want ook het Panoramaterras staat op mijn lijstje om binnenkort te bezoeken.
Vijfhuizen
In Vijfhuizen is het Kunstfort bij Vijfhuizen gevestigd. Dit fort is onderdeel van de Stelling van Amsterdam en staat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Ook in Vijfhuizen staat sinds 2017 het Monument MH17 voor de 298 slachtoffers van de vliegramp boven Oekraïne op 17 juli 2014. Lees hier meer over het Monument MH17.
In Vijfhuizen wordt jaarlijst Mysteryland gehouden. Dit is het grootste outdoor dancefestival van Nederland. Het festival wordt gehouden op het voormalige Floriadeterrein bij het Haarlemmermeerse Bos.
Musea in de Haarlemmermeer
Haarlemmermeer kent meerdere musea.
Historisch Museum Haarlemmermeer in Hoofddorp
Het Historisch Museum Haarlemmermeer in Hoofddorp vertelt u de geschiedenis van Haarlemmermeer. Er is altijd een levendige tentoonstelling en een wisselende tentoonstelling die elke keer een andere kijk geven in de geschiedenis van Haarlemmermeer. Lees hier meer over het Historisch Museum Haarlemmermeer.
Cruquius Museum in Cruquius
Het Cruquius Museum is gehuisvest in het monumentale stoomgemaal uit 1849. Het museum vertelt de geschiedenis van de droogmaking van de Haarlemmermeer en markeert hoogtepunten van stoomtechniek en menselijk kunnen. Het stoomgemaal Cruquius wordt internationaal erkend als technisch wereldwonder. Lees hier meer over het Cruquius Museum.
Kunstfort bij Vijfhuizen als onderdeel van de Stelling van Amsterdam
De Stelling van Amsterdam staat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. De Stelling van Amsterdam is een 135 kilometer lange verdedigingslinie. Deze linie werd tussen 1880 en 1914 aangelegd. Deze gigantische linie van forten, dijken en sluizen vormt een beschermende cirkel rondom Amsterdam. De linie diende als verdediging van de hoofdstad tegen de vijand. Tijdens een aanval kon het gebied buiten de linie onder een laag water worden gezet. Dat was te diep voor infanteristen, cavalerie en de eerste auto’s, maar te ondiep om er met boten doorheen te varen. Eén van de forten van de Stelling van Amsterdam, het Kunstfort bij Vijfhuizen, ligt in de Haarlemmermeer. Deze is te bezoeken. Lees hier meer over het Kunstfort bij Vijfhuizen.
CRASH Luchtoorlog- & Verzetsmuseum ’40-’45 in Aalsmeerderbrug
Het CRASH Luchtoorlog- & Verzetsmuseum ’40-’45 is sinds 1987 is actief met onderzoek naar vliegtuigen die in de Tweede Wereldoorlog zijn neergestort. In de Randstad zijn tijdens de oorlogsjaren ongeveer 750 vliegtuigen neergekomen. Het verhaal achter het wrakdeel staat centraal. Het museum is gevestigd in het Fort bij Aalsmeer in Aalsmeerderbrug. Lees hier meer over het CRASH Luchtoorlog- & Verzetsmuseum ’40-’45 in Aalsmeerderbrug.
In verschillende artikelen ga ik dieper op de bezienswaardigheden is die ik op dit moment al bezocht heb. Voor de door mij bezochte bezienswaardigheden en musea in de Haarlemmermeer, zie Bezienswaardigheden Haarlemmermeer, vandaar kunt u doorlinken naar de al bezochte bezienswaardigheden en foto’s. Dit deel zal in de toekomst verder aangevuld worden.
Praktische informatie
Bereikbaarheid
- Auto
De Haarlemmermeer is per auto via diverse autosnelwegen en provinciale wegen goed bereikbaar. De A4, A5, A9 en A44, de N201, N205, N207, N232 en N520 zijn bekende wegen die door de Haarlemmermeer lopen. - Trein
De Haarlemmermeer kent verschillende belangrijke treinstations: Schiphol, Hoofddorp en Nieuw-Vennep. Vandaar zijn er uitstekende verbindingen met Amsterdam, de rest van de Randstad en alle delen van Nederland. - Bus
In de Haarlemmermeer zijn uitstekende busverbindingen. Een bekende lijn is lijn 300, een snelle busverbinding tussen Haarlem via Hoofddorp en Schiphol naar Amsterdam-Zuidoost. Lijn 397 is een snelle busverbinding tussen Nieuw-Vennep, Hoofddorp en Schiphol naar Station Amsterdam Zuid. De bussen hebben voor een heel groot deel een eigen busbaan. Connexxion rijdt in de rest van de gemeente. Vanaf Schiphol rijden bussen naar Amsterdam. - Scheepvaart
De Ringvaart rond de Haarlemmermeerpolder is een belangrijke vaarweg. Hier varen zowel beroepsschippers als plezierschippers. - Luchtvaart
In de Haarlemmermeer ligt luchthaven Schiphol. Dit vliegveld heeft vliegverbindingen met de hele wereld.
Overig
In de gemeente zijn twee theaters: Schouwburg De Meerse en Het Oude Raadhuis. Beide theaters staan in het centrum van Hoofddorp.
In Hoofddorp en Nieuw-Vennep zijn bioscopen gevestigd. Pier K bevindt zich in Nieuw-Vennep en in Cinemeerse kunt u genieten van een film, maar hier worden ook zeer regelmatig operavoorstellingen, balletvoorstellingen en concerten gegeven.
Winkelen
In de Haarlemmermeer is het goed winkelen. In het centrum van Hoofddorp is een groot winkelcentrum gevestigd. Andere grotere plaatsen, Badhoevedorp, Nieuw-Vennep en Schiphol, hebben ook een gevarieerd aanbod van grote en kleine winkelketens. In Cruquius is een grote woonboulevard gevestigd. In het centrum van Hoofddorp zijn de winkels elke zondag open, dit geldt ook voor de winkels op Schiphol Plaza. Daarnaast zijn er door de hele gemeente kleinere winkelcentra die zich richten op de wijk waar zij gevestigd zijn.
Op het Burgermeester van StampIein in Hoofddorp vindt iedere vrijdag een weekmarkt plaats. Deze markt is geopend van 09.00 tot 16.30 uur. Daarnaast zijn er dagelijks kleinere markten in de hele gemeente.
Bekijk ook: Foto’s van de gemeente Haarlemmermeer
Bewaar op Pinterest
