Tijdens mijn 6-daagse vakantie in 2016 op Texel verbleef ik in het Fletcher Hotel De Cooghen in De Koog. Ik huurde een fiets, waarmee ik vanuit De Koog het hele eiland verkende. In dit artikel vertel ik u alles over De Waal.
Inhoudsopgave
Ligging
De Waal ligt centraal op het eiland Texel.
Geschiedenis
De Waal wordt sinds de Midden Steentijd, bijna 7.000 tot 3.000 jaar geleden, bewoond. De Waal ontstond in de 12e eeuw en lag tot 1613 aan zee. De naam De Waal dankt het dorp aan een dijkdoorbraak die hier ooit plaatsvond. Op de plaats waar het water door de dijk spoelde ontstond een gat waarin water achterbleef. Dat werd een ‘waal’ genoemd. U kunt aan de noordwestzijde van De Waal nog heel goed zien hoe hoog het dorp ten opzichte van de polder Waal en Burg ligt. In 1436 werd deze polder voor het eerst drooggemaakt. Daarvoor had de zee tussen De Waal en het hoge land rond Den Burg vrij spel. Het zeewater stroomde letterlijk tussen Den Burg en De Waal door. Door middel van dammen brachten bewoners van verschillende buurtschappen met dammen verbindingen aan tussen de hoger gelegen delen. De Bomendiek, de zuidelijke toegangsweg tot De Waal, is de oudste dijk van Texel. Het dorp was eeuwenlang een dorp van boeren en zeelui. Enkele bewoners waren zowel boer als zeeman. Hier woonden grootschippers, stuurlui en matrozen van de grote vaart, vissers, schippers van kleine vrachtvaarders en commandeurs van de walvisvaart. De boeren uit De Waal waren vooral schapenhouders, met een paar melkkoeien voor eigen gebruik. Hun hoofdproduct was schapenkaas. De Texelse schapenkaas werd al in de 15e eeuw via Kampen, over de IJssel, naar Duitsland verhandeld. Ook de Engelsen en Fransen waren belangrijke afnemers.
De Waal
De Waal is met 400 inwoners het kleinste dorp van het eiland.
Net als Den Burg, Oosterend en Den Hoorn is De Waal gebouwd op de Texelse stuwwal, een soort heuvelrug die ontstaat doordat het ijs van een gletsjer de grond omhoog duwt. In het dorpje langs de doorgaande weg tussen Den Burg en Oosterend staan een kerk, pittoreske huisjes, boerderijen en een museum.

De inrichting van de dorpskern is in de loop van de eeuwen weinig veranderd. Aan het begin van de Bomendiek bevindt zich, op een terp, de oude dorpsstraat met de grote kerk. In De Waal bevonden zich vroeger meerdere winkels. Zo waren er tot in de 19e eeuw twee broodbakkers, timmerlui, wagenmakers en een smid. De entree van het Cultuurhistorisch Museum Texel was vroeger de grootste boerderij van het dorp. In dit museum ontdekt u alles over de agrarische geschiedenis en oude Texelse gebruiken.
Het kleinste dorp van Texel is de moeite van een bezoek waard. Hier heerst nog de sfeer van vroeger. De bijzondere huisjes en de rust zijn typerend voor De Waal. Wandelend is de beste manier om De Waal te verkennen. Zo hebt u alle tijd om de schoonheid van het dorp in u op te nemen. Het is hier rustig en er hangt een gemoedelijke sfeer. Aan het Hogereind staan diverse mooie boerderijen en oude woningen.
De Waal is een rust- en stiltegebied waar vooral natuur- en vogelliefhebbers verblijven. U vindt hier geen industrie, wel een beperkt aantal bedrijven. Het van oorsprong agrarische gebied telt nog vele boerderijen waar ook gekampeerd kan worden. De Waal is het een knooppunt van fietsroutes. De Waal is bij uitstek een pleisterplaats tijdens een tochtje op de fiets. U passeert het onder meer tijdens het volgen van de Boerenroute, het verharde fietspad dat vanaf Oudeschild dwars door de landerijen via De Waal de verbinding vormt met De Koog.
Bezienswaardigheden
Cultuurhistorisch Museum Texel, nu Texels erfgoedmuseum Waelstee
Aan het Hogereind, midden in De Waal, bevindt zich het Cultuurhistorisch Museum Texel. Het museum is gevestigd in een authentieke stolpboerderij. De collectie van het museum geeft een veelzijdig beeld van het leven op Texel in het verleden. Dit museum is opgericht door vrijwilligers die de geschiedenis van agrarisch Texel voor het nageslacht wilden behouden. Deze vrijwilligers houden het museum draaiende. De centrale thema’s zijn akkerbouw, weidebouw, bloembollenteelt en vervoer. Deze thema’s worden ieder jaar op een andere manier gepresenteerd. Het museum heeft een grote collectie oude wagens, een stolpboerderij, een oude smederij en tal van andere historische collecties. De expositie is erop gericht om het hele eilandleven van ongeveer honderd jaar geleden te tonen. Er zijn demonstraties van oude ambachten.
Lees meer: Cultuurhistorisch Museum Texel in De Waal

Hervormde kerk
Aan het begin van het Hogereind staat de hervormde kerk. Deze kerk stamt uit 1952. De kerk is gebouwd, nadat de vorige aan het eind van de Tweede Wereldoorlog, tijdens de Georgische opstand in april 1945, verwoest was.
Sommeltjes
Vlakbij de hervormde kerk staat een beeld van de Sommeltjes. De Sommeltjes is een oude legende op Texel. De Waal heeft iets met Sommeltjes. Een sommeltje is een soort aardmannetje of trol. Als ze in het zonlicht komen, verstenen ze en in het maanlicht dansen de sommeltjes op de Sommeltjesberg. De Sommeltjesberg ligt vlakbij de Waal. Deze Sommeltjesberg bleek bij afgraving in de 19e eeuw een grafheuvel uit de Romeinse tijd te zijn.
Ook het bekendste muziekfestival van Texel is vernoemd naar de wezentjes: Sommeltjespop. Dit festival vindt plaats op een grasland bij het dorp en biedt een podium aan bekende en minder bekende bands.

Sommelpaadje
Het Sommelpaadje is een wandelpad bij De Waal. Het wandelpad brengt u langs tuunwallen en schapenweides, over het oudste deel van Texel en door polder Waalenburg. Op acht locaties staan bij de startpunten van de wandelroute delen van een prentenvoorstelling. Bij het startpunt van de wandelroute hangen tekenpapier en potloden die tijdens de route gebruikt worden. Door het papier over de twee pintjes te schuiven kunt u bij elke gevonden locatie een deel van de prent overkrassen met een potlood. Alle acht locaties samen vormen één voorstelling. Tegenwoordig is polder Waalenburg grotendeels in bezit van Natuurmonumenten. Natuurmonumenten koopt landbouwgronden op, om hier natuurgebied van te maken. Er komen hier veel weidevogels voor en ’s winters kunt u hier op de ondiepe watertjes schaatsen.
Bomendiek
De Bomendiek is de oudste dijk van Texel. Honderden jaren geleden klotste het zeewater nog tegen deze dijk. Vanaf de Bomendiek ziet u het hoogteverschil in het landschap. De Bomendiek is voor 1300 aangelegd en is vermoedelijk de oudste dijk van Texel. Het water tussen de Koog en Oudeschild wed afgedamd en zo ontstond de verbinding tussen het dorp De Waal en de hoge gronden van Tienhoven. Ten zuiden van de Bomendiek is de Langwaal nog steeds zichtbaar, als lager gelegen strook in het landschap.
Bekijk ook: Foto’s van De Waal
Meer lezen over Texel
Wilt u nog meer voorpret of u nog meer verdiepen in Texel? Dan kan ik u onderstaande reisgidsen aanraden:
Bewaar op Pinterest
