Ik neem u in dit artikel mee naar de 35 hofjes in Leiden. Leiden heeft nu nog 35 hofjes. Dat is relatief veel, want bijvoorbeeld Amsterdam heeft nog 47 hofjes, Groningen 30 (gasthuizen genaamd), Haarlem 22, Gouda 7 en Delft 4. Het heeft in Leiden weinig gescheeld of het waren er veel minder geweest.
Inhoudsopgave
Hofjes in Leiden
In de vorige eeuw was er door geldgebrek bij veel hofjes sprake van verwaarlozing en verval. Er zijn zelfs hofjes onbewoonbaar verklaard, zoals Klein Sionshof. Na de Tweede Wereldoorlog werd er over nagedacht om hofjes te slopen. Maar gelukkig, door particuliere acties keerde het getij en kregen de hofjes de waardering die ze verdienen. De hofjes zijn eigendom geworden van woningbouwverenigingen en dienen bijvoorbeeld voor studentenhuisvesting. Ook door nieuwe subsidiemogelijkheden konden bijna alle nog resterende hofjes behouden blijven.
Er is een speciale stadswandeling die voert langs twaalf van de vijfendertig Leidse hofjes. U kunt deze wandeling kopen bij het VVV Leiden aan de Stationsweg.
De hofjes in Leiden zijn een voorbeeld van sociale zorg in de middeleeuwen. De huisjes staan dicht bij elkaar aan een gemeenschappelijke binnenplaats. De hofjes zijn vaak bij testament door particulieren gesticht. De hofjes zijn veelal bestemd voor arme, oude mensen. De hofjes in Leiden die er nog zijn, kunt u bijna allemaal in het centrum van de stad bezichtigen.
Vroeger werden de hofjes op kleine stukjes grond gebouwd. Deze stukjes grond waren in de volgebouwde stad tussen de huizenblokken overgebleven. Dit is de reden dat de hofjes compact gebouwd en in nog niet symmetrisch in een vierkant of rechthoek om een gemeenschappelijke tuin. Het symmetrisch bouwen gebeurde vanaf de 17e eeuw. De oudste hofjes zijn heel verschillend. Het is een enkele of dubbele rij huisjes aan een tuin of huisjes in een haakse of in een u-vorm.
De huisjes zijn meestal aan de achterzijde volledig gesloten. Ramen zijn alleen aan de kant van de gemeenschappelijke tuin te zien. Hier stond altijd een pomp voor de watervoorziening. Daarnaast waren er รฉรฉn of twee gemeenschappelijke toiletten, hokjes met een ton voor de uitwerpselen, die regelmatig geleegd moest worden. De huisjes zelf waren klein en sober. Bij de renovaties werden de huisjes voorzien van eigen sanitair. Ook werden huisjes samengevoegd of voorzien van een extra verdieping om ruimte te creรซren.
In Leiden dateren de oudste hofjes dateren van voor de Reformatie. Leiden koos in 1572 de zijde van de anti-Spaanse opstand en werd officieel een gereformeerde stad. Er bevonden zich in de oudste hofjes tenminste twaalf huizen. Dit was symbolisch en gerelateerd aan de twaalf apostelen. Soms waren er 14 of 13 huisjes, die hadden betrekking om Jezus en Maria. De meestal katholieke stichters gaven hun hofje de naam van een heilige of van een Bijbelse plaats. Meestal werd er bij deze hofjes een kapel toegevoegd. Helaas zijn deze kapellen nu bijna allemaal verdwenen. De latere hofjes werden vaak naar de stichters vernoemd. Hoe rijker de stichter en regenten, hoe mooier de poort naar het hofje was. Ook werd er soms een representatieve rijk uitgevoerde regentenkamer aan toegevoegd.
Hofjes werden meestal gesticht voor een specifieke doelgroep, zoals:
– De bewoner moest weduwe (en dus vrouw) zijn, of juist man, en dan was een echtgenote geen bezwaar, want die kon dan het huishouden doen;
– de bewoner moest van een bepaalde geloofsovertuiging of zelfs kerk zijn;
– de bewoner moest (vanaf de 17e eeuw) meestal ten minste vijftig jaar oud zijn (toen al een gevorderde leeftijd);
– de bewoner moest arm zijn.
De eerste hofjes dateren uit de 15e eeuw. De oudste hofjes in Leiden zijn:
1467 Jeruzalemhof
1480 Groot Sionshof
1487 Sint Stevenshof
1492 Sint Anna Aalmoeshuis
1503 Sint Annahof of Joostenpoort
1504 Sint Janshof
1563 Bethaniรซnhof
De meeste hofjes zijn vrij toegankelijk, maar respecteer de privacy van de bewoners.
Ook zijn er in de loop der tijd zijn hofjes verdwenen, zoals de Aalmoeshuisjes van Warnaar van der Does in de Camp achter de Onze Lieve Vrouwenkerk, het Sint Barbarahofje aan de Wilemakersteeg 23, het Van Woudendorphofje aan de Brandewijnsteeg (nu de Vrouwenkerkkoorstraat) en het Sint Odulphus en Fredericushofje aan de Middelste Gracht. Helaas is ook het hofje verdwenen dat het oudste hofje van Nederland zou kunnen zijn geweest, het hofje dat Meye uyt den Waard in het midden van de 14e eeuw in haar huis op het Rapenburg zou hebben gesticht. Nu is het Hofje van Bakenes uit 1395 in Haarlem het oudste hofje van Nederland. Dit hofje kunt u nog altijd bezichtigen.
Er zijn ook wel eens hofjes verplaatst, zoals Groot Sionshof, dat in 1668 van de Papengracht naar de Sionsteeg (voorheen Sint Jozefsteeg) verplaatst werd, de Cathrijn Jacobsdochterhof, de Cathrijn Maartensdochterhof, de Bethlehemshof en de Heiligen Geest- of Cornelis Spronghof.
Er zijn in Leiden ook hofjes of poorten die voor de verhuur of verkoop worden gebouwd. Ze zijn moeilijk te onderscheiden van de oorspronkelijke hofjes. Voorbeeld in Leiden zijn de Jan Paulushof aan de Zijlstraat, de Roggebroodshof aan de Middelstegracht tussen de nrs. 21 en 23, de Komkommerhof bij de 5e Binnenvestgracht, de Sophiahof aan de Uiterstegracht tussen de nrs. 32 en 34, de Hof van Venetiรซ uit 1898 aan de Uiterstegracht 22 en de Willemshof aan de Middelste Gracht.
Geschiedenis van de hofjes
Als sinds de 12e eeuw worden er hofjes gebouwd. Er zijn verschillende namen die gehanteerd worden, zoals hofje, gasthuis, aalmoeshuis of stichting. Dit zijn benamingen die hetzelfde kunnen betekenen: huisjes bij testament gesticht voor huisvesting van arme, oude mensen.
Maar er zijn ook hofjes, zoals gasthuizen, begijnhofjes, gildehofjes en proveniershuizen. Dit zijn ook instellingen van naastenliefde, maar op andere wijze. Een toelichting voor Leiden is: De voorlopers van ziekenhuizen waren de gasthuizen. Voorbeelden hiervan in Leiden zijn het Sint Catharinagasthuis uit 1236, het Sint Elisabethgasthuis (later het Sint Elisabethgasthuishof) uit 1428, het Sint Caeciliaklooster uit 1596. De laatste werd later het eerste academische ziekenhuis in Leiden en nu is dit het Boerhaave Museum. Het Catharinagasthuis werd in 1733 samengevoegd met het Elisabeth- en Caeciliagasthuis en het Leproozenhuis. Dit gasthuis heeft tot 1873 bestaan.
In de Begijnhofjes woonden begijnen of begarden, vrouwen en mannen. Ze woonden als alleenstaanden in de hofjes maar ze waren lid van een soort vrije lekengemeenschap binnen de Rooms-Katholieke Kerk.
In Leiden waren vier begijnhoven. Dit zijn het Agnietenbegijnhof, St. Pancreasbegijnhof uit 1386, het Pieter Simonsz.-begijnhof en het Falybagijnhof. Het St. Pancreasbegijnhof is nu nog deels te vinden in het Miereveltshofje. Een deel van het Falybagijnhof bestaat nog. Het deel is in gebruik door het Rijksmuseum van Oudheden.
Proveniershuisjes waren huisjes waar proveniers woonden. Dit waren ouderen die zich hadden ingekocht om een verzorgde oude dag te hebben. De Proveniershuisjes waren verbonden aan een gasthuis. Door de gilden werden gildehofjes gesticht voor mensen die binnen het gilde werkzaam waren geweest.
De 35 hofjes in Leiden
Dit is de lijst van de 35 Leidse hofjes met het stichtingsjaar en het adres. Ik heb tijdens mijn bezoek in augustus 2017 slechts 3 hofjes bezocht, omdat mijn hoofddoel een bezoek aan de Hortus Botanicus aan de Rapenburg was, maar ik kom hier zeker terug om meer van deze hofjes te bezichtigen. In september 2017 ben ik voorbij het Jan de Laterehofje gelopen, dit hofje is niet te bezoeken. In juli 2023 heb ik alle 35 hofjes bezocht tijdens een hofjeswandeling door Leiden.
1467 – Jeruzalemhof, Kaiserstraat 49
1480 – Groot Sionshof, Sionsteeg 4
1487 – Sint Stevenshof, Haarlemmerstraat 50
1492 – Sint Anna Aalmoeshuis, Middelste Gracht tussen 2 en 4
1503 – Sint Annahof of Joostenpoort, Zegersteeg 14
1504 – Sint Janshof, Haarlemmerstraat 264
1563 – Bethaniรซnhof, Kaiserstraat 43
1598 – Cathrijn Jacobsdochterhof, Kaarsenmakerstraat 1
1608 – Cathrijn Maartensdochterhof, Pasteurstraat 2a
1612 – Jan de Laterehof, 2e Binnenvestgracht 13
1623 – Sint Elisabethgasthuishof, Caeciliastraat 16
1624 – Van Assendelftshof, Langegracht 49
1625 – Sint Salvatorhof, Steenstraat 17
1630 – Bethlehemshof, Levendaal 109-111
1631 – Brouchovenhof, Papengracht 16
1641 – Klein Sionshof, Schoolsteeg 3a/b
1645 – Pieter Gerritz. van der Speckhof, Pieterskerkhof 42
1650 – Eva van Hoogeveenhof, Doelensteeg 7
1655 – Pieter Loridanshof, Oude Varkenmarkt 1
1655 – Jan Pesijnhof, Kloksteeg 21
1655 – Tevelingshof, 4e Binnenvestgracht 7
1664 – Schachtenhof, Middelstegracht 27
1668 – Joost Frans van de Lindenhof, Grevenstraat 16
1672 – Sint Jacobs- of Crayenboschhof, Doezastraat 25
1680 – Meermansburg, Oude Vest 159
1687 – Jean Michelhof, Pieterskerkstraat 10
1690 – Heiligen Geest- of Cornelis Spronghof, Doezastraat 1a
1724 – Samuel de Zeehof, Doezastraat 16
1728 – Barend van Namenhof, Hoefstraat 12
1737 – Mierennesthof, Hooglandse Kerkgracht 38
1737 – Franรงois Houttijnshof, Hooigracht 81
1773 – Coninckshof, Oude Vest 15
1882 – Groeneveldstichting, Oude Vest 41
1899 – Juffrouw Maashof, Kalvermarkt 6
?? – Roggebroodshof, Middelstegracht 21
1936 – Justus Carelhuis, Witte Rozenstraat 47a,b,c en 51a
Jan de Laterehof
Het Jan de Laterehofje heeft er niet altijd zo uitgezien. Het is niet meer te achterhalen hoe het hofje er vanaf de bouw in 1615/1616 heeft uitgezien. De bouwtekeningen of prenten zijn niet bewaard gebleven. Het hofje dankt zijn naam aan de uit Vlaanderen afkomstige mutsenmaker Jan de Latere. Hij had toen hij zijn testament opstelde, niet voor ogen hier een hofje te stichten. Hij bepaalde dat na zijn overlijden zijn bezit moest worden verdeeld onder oude en arme stadsgenoten. Vanzelfsprekend bedoelde hij daarmee Vlamingen. In 1612 benoemde hij in zijn testament oude, arme en onvermogende Leidenaren van gereformeerde huize tot zijn erfgenamen. De executeurs-testamentair besloten het geld te gebruiken voor de bouw van het hofje in plaats van het geld aan de erfgenamen te schenken. In 1616 werden negen huisjes en een regentenkamer gebouwd. Alleen de regentenkamer had aan de straatzijde een raam. De huisjes zelf waren naar de binnentuin gebouwd. In 1888 is het hofje helemaal herbouwd. In het hofje bevindt zich een lijkenhuisje, hier werden ooit overleden bewoners opgebaard voor ze werden begraven. Nu is het lijkenhuisje een fietsenhok. Hier wonen nu geen bejaarden meer, maar is het een studentenhofje geworden.
Gesticht in: 1612
Adres: 2e Binnenvestgracht 13
Sint Salvatorhofje
Het Sint Salvatorhofje is gesticht door priester Paulus Claesz. de Goede. Hij stichtte dit hofje bij testament. Priester Paulus Claesz. De Goede stamde uit een rijk geslacht uit Leiden. Deze familie wilde niet met de Hervorming mee. De familie bleef streng katholiek. In het testament van de priester bepaalde hij dat er een hofje voor ongetrouwde vrouwen en weduwen gesticht moest worden. Zijn executeurs-testamentair kochten na de dood van Paulus Claesz. De Goede een oude kaatsbaan. Op het terrein werd een complex van twaalf huisjes gebouwd. Na de kerkhervorming was dit het gebruikelijke aantal hofjeswoningen. Hiervoor was het gebruikelijk om dertien woningen te bouwen. Gezegd wordt dat de herinnering is aan de twaalf apostelen en Jezus. De bouw van het hofje kwam in 1639 gereed. De spitse bogen boven de ramen zijn het meest opvallend. Dit omdat ze zelden in Nederland voorkomen. De woningen waren in de jaren 60 van de vorige eeuw niet meer geschikt om te wonen. Er woonden hier tot dan toe nog altijd bejaarden. De Stichting Leidse Studentenhuisvesting nam het hofje over. Deze stichting zorgde tussen 1978 en 1982 voor een grondige renovatie. De laatste renovatie werd in 1991 uitgevoerd.
Gesticht in: 1627
Adres: Steenstraat 17
Pieter Gerritsz. Speckhofje / Van der Speckhofje
Het Pieter Gerritsz. Speckhofje / Van der Speckhofje is een hofje dat in 1645 gesticht werd door Pieter Gerritsz. van der Speck. Hij was rentmeester van de kerken, maar ook timmerman. Hij bouwde mee aan de toren van de St. Stevenskerk in Nijmegen. In Leiden bezat hij veel huizen. Hij bouwde zijn eigen hofje omdat hij zag hoe slecht de woonomstandigheden voor arme bejaarden waren. Van er Speck financierde dit hofje met zijn eigen geld dat hij had verdiend met aandelen in de VOC. Het hofje is gebouwd achter zijn eigen huis aan de Langebrug. Dit terrein heeft een verbinding met het Pieterskerkhof. Het hofje is klein, er staan slechts 8 huizen, waarvan vier bestemd waren voor weduwen en vier huizen waren bestemd voor echtparen. In 1977 werd het hofje gerestaureerd. De acht kleine huisjes zijn samengevoegd tot vier woningen. Bezienswaardig zijn de tuinmuur, de toegangspoort en de buitenkant van de woningen.
Gesticht in: 1645
Adres: Pieterskerkhof 4
Eva van Hoogeveenhofje
Eva van Hoogeveen stamde uit een zeer voorname en rijke familie. Eva van Hoogeveen was ongehuwd. In 1650 liet ze bij testament vastleggen, dat met haar geld ‘een ledigh erff of te huysinge, daarop getimmerd ende gemaeckt sal werden een hoffken van twaalf of dertien huyskens ofte cameren, daer in elcx sall woonen een eerlijcke vroupersoon, tenminste 40 jaren out, geen man hebbende’, gekocht zou worden. De bouw van het hofje werd gefinancierd uit de nalatenschap van Eva van Hoogeveen. De executeurs-testamentair, haar broer en neef, kochten na haar dood in 1652 een aantal bouwpercelen. Deze lagen achter het Rapenburg. Hier stond het Klooster Roma. Stadsarchitect Arent van ‘s-Gravesande maakte een eerste ontwerp voor de huisjes en een geveltekening. Op het middenterrein werden in 1654 en 1655 twee rijen van zes huisjes gebouwd. De poort aan de Doelensteeg werd in 1659 gebouwd. In het Latijnse opschrift wordt de ‘zeer kuise en lofwaardige maagd’ aan het publiek ten voorbeeld gesteld. Bij dit opschrift is ook een schaap afgebeeld. Een schaap kwam ook in haar familiewapen voor. Het hofje bestaat uit 12 huisjes. Deze liggen om een centrale binnentuin. In 1655 werd het poorthuis met een regentenkamer op de eerste verdieping en een ingang aan de Doelengracht 7a gebouwd. Dit huis wordt nu als woning verhuurd. Het is geen vergaderruimte meer voor de regenten. Aan de architectuur is de witte bovenlijst boven de ramen en deuren opvallend. Deze worden door een rij pilasters van geel baksteen gedragen. Dit alles in de stijl van Andrea Palladio. De paden worden door in twee kleuren gelegde bakstenen verlevendigd. Naast de bloemtafeltjes onder de ramen staan gelijkvormige tuintafels en -stoelen. De regenten waren tot in de 20e eeuw gelinkt aan de familie Van Hoogeveen. De laatste regenten uit de familie Van Roijen deden in 1939 gedrieรซn afstand van hun verantwoordelijkheden als regent. Hierbij kwam er na drie eeuwen een einde aan deze vorm van regentschap. De zorg voor het hofje lag daarna voor korte tijd in handen van de burgemeester van Leiden. Het college bestaat nu uit vier regenten. Zijn wonen in Leiden en omgeving. De taak van deze regenten is om de huisjes in goede staat te behouden. In 1739 vond de eerste renovatie plaats. Toen werden acht linden in de tuin geplant en de pomp werd geplaatst. Deze pomp is versierd met een natuurstenen schaap, zoals voorkomt in het familiewapen van de familie Van Hoogeveen. In 1782 vond een kleine renovatie plaats. In 1807 vond de Leidse buskruitramp plaats. Er ontplofte een kruitschip aan de Steenschuur. Daarna werd het hofje weer herstelduitschip. En tussen 1982 en 1985 vond de grootste renovatie van dit hofje plaats. De huisjes worden bewoond door รฉรฉnpersoons huishoudens. Gezien de historische achtergrond van het hof worden de huisjes bij voorkeur verhuurd aan alleenstaande dames van middelbare leeftijd.
Gesticht in: 1650
Adres: Doelensteeg 7
Pieter Loridanshofje
Het Pieter Loridanshofje is gebouwd op het achtererf van de vroegere herberg De Vergulde Wagen. Pierre Loridan vluchtte tijdens de Tachtigjarige Oorlog voor de Spaanse Inquisitie uit de Zuidelijke Nederlanden. Dit was tijdens een grote pestepidemie in 1655. Tijdens deze epidemie vielen ruim 15.000 doden op een inwonersaantal van ongeveer 50.000. Pierre Loridan verloor familie en geloofsgenoten. Hij besloot, als bijdrage van goed werk, een hofje te stichten. Hij stierf kort na het maken van zijn testament, ook aan de pest. Zijn executeurs-testamentair kochten de herberg. Hier werd in 1656 het hofje gebouwd. U komt via een hal uit op het binnenterrein. Hier trekt een galerij de aandacht. Deze galerij is nu in gebruik als fietsenstalling. Vroeger diende deze galerij om de was te drogen of om een praatje te maken en in het najaar een keer om de ossen te slachten. Deze ossen waren door de regenten gekocht en werden verdeeld onder de bewoners van het hofje. Het hofje bestaat nu uit een ingangspaviljoen met regentenkamer en 12 woningen. Het klaphuis is in 1950 gerestaureerd. Sinds 1968 is dit hofje een rijksmonument.
Gesticht in: 1645
Adres: Oude Varkenmarkt 1
Brouchovenhofje
Het Brouchovenhofje is in 1631 gesticht door Jacob van Brouchoven op initiatief van Anna van Brouchoven. Hij had op stedelijk en landelijk niveau politiek carriรจre had gemaakt. De voorgevel van het hofje is een goed voorbeeld van het Hollands Classicisme. Het hof bestond uit zestien huisjes, bestemd voor gereformeerde ouderen. Familieleden van de stichter hadden hierbij voorrang. Aan het einde van de 18e eeuw werd een tweede bouwlaag toegevoegd. Boven de poort is de regentenkamer. Het poortgebouw dateert uit 1640.
Gesticht in: 1631
Adres: Papengracht 16
Jean Michelshofje
Het Jean Michelshofje is in 1687 gesticht door Catharina Geschier, weduwe van Jan Michielsz (Jean Michel). Jan Michielsz. was een van oorsprong Waalse lakenhandelaar. De afspraak was dat de langstlevende van het kinderloze echtpaar een hofje zou stichten. Jan Michielsz. kocht vanaf 1680 al een aantal huisjes in een poort aan de Pieterskerkstraat. De weduwe kocht later nog een aantal huisjes. Deze oudere huisjes werden in het hofje opgenomen. De poort dateert van 1610. De huisjes waren bestemd voor vier echtparen en acht vrouwen, ongehuwd of weduwe. De bewoners waren lid van de protestantse Waalse gemeente. Een leuk klein hofje in de buurt van de Pieterskerk.
Gesticht in: 1687
Adres: Pieterskerkstraat 10
Jan Pesijnhof
Jean Pesijn was een vluchteling uit Lille (Noord-Frankrijk). Zijn vrouw en hij besloten na het overlijden van hun dochter aan de pest een hofje te stichten. Zijn vrouw kocht een paar huisjes in de Engelse poort aan de Kloksteeg. Via een mooie poort loop ik dit mooie hofje binnen. Ik raak hier aan de praat met een van de bewoners die me even snel zijn huisje laat zien. Groot is het niet, beneden de keuken en kleine woonkamer in een ruimte en boven een slaapkamer. Genoeg voor iemand alleen, ik vind het klein.
Gesticht in: 1655
Adres: Kloksteeg 21
Bethaniรซnhofje
Volgens de beschrijving is het Bethaniรซnhofje niet toegankelijk maar als de poort staat openstaat, kunt u naar binnen lopen. Het Bethaniรซnhofje bestaat uit twaalf woningen gelegen aan de drie kanten van een binnenplaats. De toegang bestaat uit een eenvoudig gietijzeren hek, met daarop een naambordje van het hofje, geplaatst op een bakstenen muurtje.
Gesticht in: 1563
Adres: Kaiserstraat 43
Jeruzalemshofje
Hetย Jeruzalemshofjeย werd gesticht door de rijke lakenkoopman Wouter IJsbrantzsoon Comans. Hij was op pelgrimstocht geweest in het Heilige Land en had o.a. Jeruzalem bezocht. Hij bouwde na zijn terugkomst in Leiden 13 huisjes en een kapel voor eerbare oude mannen. De middeleeuwse kapel bestaat niet meer. Deze is bij de herbouw in 1887 gesloopt.
Gesticht in: 1467
Adres: Kaiserstraat 49
St. Annahofje
Het St. Annahofje heeft 14 woningen in het hofje en 1 woning aan de Zegersteeg. Het hofje heeft ook een poort aan het eind van de Doelengracht.ย Dit hofje werd gesticht in 1503 door Joost Hendricksz. van der Strijpen van Duivelandt ten behoeve van dertien weduwen of maagden, ouder dan 40 en van onbesproken gedrag. Als stichters worden ook wel genoemd Geertruit Joost Hendriksweduwe en haar kinderen Hendrik en Wiggers Joostzonen, die de stichting van het hofje formeel vastlegden, maar zij deden dat vanwege de mondelinge wilsbeschikking van hun man en vader.ย Dit hofje wordt ook aangeduid met Joostenpoort. Dit omdat er ook een ander Sint Annahofje in Leiden is.
Gesticht in: 1503
Adres: Zegersteeg 14
Justus Carelhuis
Het Justus Carelhuis is een hofje van nog geen 100 jaar oud. Het is het jongste hofje in Leiden. De uit Den Haag afkomstige (vermogende) broers Carel en Justus Pape studeerden in de 19e eeuw rechten in Leiden. De band die zij met de stad vormden hield stand en resulteerde in verschillende belangrijke schenkingen. Carel Pape was regent van het Barend van Namenhof. Hij liet in 1915 op eigen kosten de vervallen huisjes van het hofje afbreken om een nieuw hofje te bouwen. Bij het overlijden van Mr. Justus Pape ging een legaat van fl. 70.000 naar de regenten van het Barend van Namenshof, waarvan een hofje moest worden gebouwd ter huisvesting van Protestantse echtparen of dames uit de betere stand. De Leidse architect B. Buurman ontwierp het hofje. In 1936 werd het Justus Carelhuis (vernoemd naar de beide voornamen van broers Pape) gebouwd. Het sobere doch functionele complex bestaat uit een twaalftal woningen waarvan de tuintjes grenzen aan de Trekvliet. Het beheer van het hofje wordt nog steeds gevoerd door de regenten van het Barend van Namenshof.
Gesticht in: 1936
Adres: Witte Rozenstraat 51a
St. Jacobs- of Crayenboschhofje
Het St. Jacobs- of Crayenboschhofje is gesticht door Gomarus Jacobsz. van Crayenbosch, een rijke roomse lakenhandelaar. Hij liet geld na voor de stichting van het St. Jacobshof, een hofje voor armlastige echtparen. Het hofje bestaat naast de 17 huisjes uit een regentenkamer en een poortgebouw.
Gesticht in: 1672
Adres: Doezastraat 25
Samuel de Zeeโs hofje
Samuel de Zeeโs hofje is genoemd naar Samuel de Zee. Hij stak zijn kapitaal in een kaatsbaan met een paar huisjes. Later werden er nog meer huisjes en een regentenkamer bijgebouwd. Het hofje telt totaal 15 woningen verdeeld over twee geschakelde pleinen met in het midden het bestuurshuis. Het bestuurshuis wordt verhuurd als bedrijfsruimte. In de 18e eeuw was hier ook een schooltje gevestigd. Een leuk hofje met veel groen dat netjes onderhouden is, iets wat niet van alle hofjes gezegd kan worden.
Gesticht in: 1724
Adres: Doezastraat 16
Heilig Geesthofje of Cornelis Spronghofje
Het Heilig Geesthofje of Cornelis Spronghofje is een ruim opgezet hofje dat door Cornelis Sprongh van Hoogmade in 1690 is gesticht. Het hofje bevond zich naast zijn eigen woning, die een gevelsteen met de een duif voerde, wat een verwijzing naar de Heilige Geest was. Het woonhuis van Cornelis Sprongh van Hoogmade kwam na zijn dood beschikbaar voor zeven oude vrouwen, die weduwen of vrijgezellen en ouder dan 50 jaar waren. In 1850-1852 werd het hofje verplaatst naar de huidige locatie, aan wat toen de Koepoortsgracht heette. Daar was nog ruimte vrij vanwege de buskruitramp van 1807. Tussen 1920 en 1926 werden de huidige gebouw gebouwd. Deze zijn verdeeld in vier bouwvolumes in de Oud Hollandse stijl. Boven de ingang bevindt zich een gevelsteen met een duif, opnieuw een verwijzing naar de Heilige Geest, en op de binnenplaats bevindt zich een pomp.
Gesticht in: 1690
Adres: Doezastraat 1a
Barend van Namenhofje
Het Barend van Namenhofje werd gesticht door Baren van Namen voor gereformeerde kinderloze echtparen ouder dan 50 jaar. Het hofje bestaat uit 12 woningen. Drie hofjeswoningen zijn ontworpen door W.C. Mulder. Het hof werd verbouwd in 1788. In 1915 werd het op kosten van regent C.W.J.W. Pape volledig vernieuwd. Hiermee kreeg het zijn rijke, voorname indruk waardoor het ook ‘villahof’ werd genoemd. Het hofje heeft een regentenkamer.
Gesticht in: 1728
Adres: Oude Hoefstraat 12
Bethlehemshof
De Bethlehemshof ligt in de Levendaal. Het eerste dat bij binnenkomst niet over het hoofd gezien kan worden is de grote waterpomp in het midden van het hofje. Dit hofje werd in 1630 gesticht door koopman Gerrit Frankens van Hoogmade. In 1701 sloten de doopsgezinden van dit hofje zich aan met het hofje De Houcksteen. In 1811 werd uit financiรซle redenen beide hofjes samengevoegd onder de naam Bethlehem. Vandaar denk ik ook de dubbele nummering 109-111. Een leuk en ruim opgezet hofje.
Gesticht in: 1630
Adres: Levendaal 109-111
Tevelingshof of Karel Tevelshof
Tevelingshof of Karel Tevelshof is eenย ruim opgezet hofje met ook weer de waterpomp prominent in het midden. Het Tevelingshofje werd gesticht door de kooplieden Jacob en Charles Tevel. Het hofje bestond uit 12 huisjes voor kinderloze echtparen ouder dan 20. Jacob en zijn vrouw lieten dit later uitbreiden tot twintig huisjes. Het hofje heeft aan drie zijden straten. Van de twintig huisjes staan er vier precies op de hoeken. Die hebben hun ramen aan de straatzijde.
Gesticht in: 1655
Adres: 4e Binnenvestegracht 7
Cathrijn Jacobsdochterhofje
Het Cathrijn Jacobsdochterhofje ligt ย direct een brug over Nieuwe Rijn. Dit hofje uit de 20e eeuw heeft 16e eeuwse wortels. Het hofje is vernoemd naar de stichtster. Het hofje telt veertien woningen. Achter het hofje ligt eenย gemeenschappelijke tuin en er is een pomp.
Gesticht in: 1598/1628
Adres: Kaarsenmakerstraat 1
St. Annahofje of Aalmoeshofje
Het St. Annahofje of Aalmoeshofje is wat mij betreft een van de mooiste hofjes in Leiden. De kapel aan het eind van het hofje trekt de aandacht.ย Het hofje is naar de heilige Anna vernoemd. Het is in 1492 gesticht, op het erf achter het huis van de een jaar eerder overleden Leidse brouwer Willem Claesz aan de Hooigracht.ย In het hofje woonden 13 vrouwen. Het hofje bezit een eigen laat-middeleeuwse kapel, De vrouwen mochten in de kapel naar de mis. In de kapel bevindt zich nog altijd een origineel altaarstuk: een drieluik met de Aanbidding der Koningen, uit het atelier van de Antwerpse schilder Pieter Coecke van Aelst. In de ramen van de kapel bevindt zich een aantal van de oudste gebrandschilderde glazen van Nederland: verschillende wapenmedaillons die dateren uit 1492. De kapel en de priesterkamer zijn op zaterdag te bezichtigen.
Gesticht in: 1503
Adres: Middelste Gracht 2-4
Schachtenhofje
Het Schachtenhofje werd gesticht in naam van de weesjongen Theunis Jacobsz. Van der Schacht. In zijn testament stond dat een hofje met 12 huisjes moest worden gebouwd aan de Middelste Gracht. Hij eiste dat bewoners van 40 jaar en ouder er gratis mochten wonen en er was een voorkeur voor familieleden van Van der Schacht en bewoners die net als Van de Schacht in het Weeshuis van Leiden waren opgegroeid. Theunis Van der Schacht leerde in het weeshuis veters en band maken. Hij kocht later vijf huisjes aan de Middelste Gracht en een familiegraf in het koor van deย Pieterskerk. Op het hofje staat een pomp uit 1730.ย
Gesticht in: 1664
Adres: Middelste Gracht 27
Franรงois Houttijnshofje
Het Franรงois Houttijnshofje ย bestaat uit 9 huizen. Het hofje heeft een sobere ingangspartij en een steen met opschrift 1737. Het is een smal hofje.
Gesticht in: 1685
Adres: Hooigracht 81
St. Janshofje of Van der Laenhofje
Het St. Janshofje of Van der Laenhofje werd in opdracht van Jan Stoop Kerstiaanszoon en zijn vrouw Claertgen gesticht. Het hofje was bestemd voor nette mensen die door tegenslag aan lager wal waren geraakt. Het hofje bestond uit zeven huisjes voor alleenstaande vrouwen, zes voor echtparen, een regentenkamer en een huisje dat verhuurd kon worden ten bate van het hofje. In 1565 werd het beheer van het hofje overgedragen aan Mr. Geraert van der Laen, die nieuwe huizen, het poortgebouw en de regentenkamer liet bouwen. Na zijn dood werd de naam van het hofje veranderd in het Sint Jans- of Van der Laenhofje. Het hofje bestaat nu uit 15 huurwoningen.
Gesticht in: 1504
Adres: Haarlemmerstraat 264
Joost Frans van der Lindenhofje
De planten in de tuin van het Joost Frans van der Lindenhofje aan de Grevenstraatย staan er zeer weelderig bij. Een leuk hofje maar het groen mag wel iets beter onderhouden worden. Het hofje heeft een U-vorm, met midden in de tuin en een dwars daarop staand kleiner huisje. De huisjes hebben twee bouwlagen met een zolder.
Gesticht in: 1668
Adres: Grevenstraat 16
Meermansbrughof
De Meermansbrughof is het grootste hofje in Leiden. Het hofje werd gesticht door Maerten Meerman (bewindsman van de VOC) en zijn vrouw Helena Verburgh. De naam is een samentrekking van de achternamen van de stichters. De toegang is indrukwekkend met een imposante gevel in een mooi pand langs het water. Het complex was bedoeld voor huisvesting van hulpbehoevenden maar eerzame weduwen en ongetrouwde vrouwen boven de 40 jaar. Hier stond in de Middeleeuwen een klooster. Prominent in het midden op de binnenplaats staat de pomp. De regentenkamer is helaas niet te bezoeken. Een mooi hofje met veel groen.
Gesticht in: 1680
Adres: Oude Vest 159
Coninckshof
Het Coninckshofje werd in 1773 gesticht. De naamgeefster is Cecilia Coninck, een geboren Amsterdamse met een grote voorliefde voor Leiden. Na haar overlijden blijkt dat ze 50.000 gulden heeft geschonken om een hofje te bouwen in Leiden. In 1773 werd begonnen met de bouw. Het hofje ligt deels op de grond van het voormalige klooster van Sint Ursula. In 1777 werd het hofje met zes woningen in gebruik genomen. In 1870 werd het hofje uitgebreid met vier woningen. Dit hofje is een rijksmonument. In 1988 werd het hofje gerestaureerd en zijn twee nieuwe woningen toegevoegd. Nu zijn er in totaal elf woningen. Bezienswaardig in het hofje zijn het poortgebouw met zandstenen poortomlijsting met de naamsteen en het jaartal 1773, de hardstenen pomp en de bakstenen gevel met kroonlijst.
Gesticht in: 1773
Adres: Oude Vest 15
Van Assendelftshofje
Het Van Assendelftshofjeย werd bij testament van houthandelaar Barholomeus Willemszn. van Assendelft gesticht. Er moesten 15 huisjes gekocht of gebouwd worden, bestemd voor onvermogende huisgezinnen. Het hofje wordt bestuurd door twee regenten buiten kerkelijk verband. Maar in 1762 waren er nog maar 11 huisjes verbouwd. Het hofje raakte in verval. In 1974 werd het hofje gerestaureerd. Een smal hofje met op de achtergrond de stoompijp van de Uniper-centrale Leiden.
Gesticht in: 1624
Adres: Langegracht 49
Cathrijne Maartensdochterhofje
Het Cathrijne Maartensdochterhofje ligt naast een school. Dit leuke hofje draagt de naam van de stichtster. Het hofje telt veertien woningen, die het hof met een aardige gemeenschappelijke tuin in een U-vorm omsluiten.
Gesticht in: 1608
Adres: Pasteurstraat 2a
Sint Stevenshofje of Convent van Tetterode
Het Sint Stevenshofje of Convent van Tetterode ligt midden in de drukke winkelstraat van Leiden, de Haarlemmermeerstraat. Eenmaal binnen de poorten merkt u niets van het winkelend publiek. Het is een lang, smal hofje. Het hofje is gesticht door de rijke brouwer Willem Aerntsz. van Tetrode en zijn vrouw Cristijn Arentsdr. Bruinen en vernoemd naar de patroonheilige van het Leidse brouwersgilde, Sint Steven. Met de opbrengsten van een stuk land ten zuidwesten van Leiden, de Stevenshofjespolder, konden het onderhoud en de onkosten van de bewoners worden gewaarborgd. Dit land was door de familie Van Tetterode speciaal voor dit doeleinde aan het hofje geschonken.
Gesticht in: 1487
Adres: Haarlemmerstraat 50
Niet toegankelijke hofjes
In Leiden zijn een aantal hofjes niet toegankelijk.
Het Mierennesthofje of Gerrit Lams Begijnhofjeย aan de Hooglandse Kerkgracht.
Gesticht in: 1760
Adres: Hooglandse Kerkgracht 38
Een niet toegankelijk hofje is hetย Emrantia Banninghof, Weduwenhofje of Klein Sionshofjeย bevindt zich in de Schoolsteeg 3. Dit hofje dateert uit 1641.
Gesticht in: 1641
Adres: Schoolsteeg 3
Het Juffrouw Maashofje aan de Kalvermarkt nr. 6 is niet toegankelijk voor bezoekers, helaas. Het gebouw met de trapgevel is mooi.
Gesticht in: 1899
Adres: Kalvermarkt 6
De Groeneveldstichtingย is een van de jongste hofjes in Leiden. Het hofje werd gesticht door Eduard Cornelis Groeneveld. De Groeneveldstichting is in gebruik als tehuis voor oudere predikantsweduwen.
Gesticht in: 1878
Adres: Oude Vest 41
Hetย Sint Elisabeth Gasthuishof bestaat uit twaalf woningen. Ingang tot het hofje is een opvallende poort met zandstenen omlijsting en een glazen schuifdeur. Het hof is gevestigd in het voormalige St. Elisabeth Gasthuis.
Gesticht in: 1428
Adres: Caeciliastraat 16
Het Groot Sionshofje werd gesticht door Hugo van Zwieten en Luydgaert Claesdochter van Bosschuyzen. Het hofje bevindt zich niet meer op de oorspronkelijke plek. In 1668 werd het wegens bouwvalligheid verplaatst van de Papengracht naar de Sionsteeg. Het hofje telt totaal 15 woningen en een toegangspoort die het hof omsluiten.ย
Gesticht in: 1480
Adres: Sionsteeg 4
Bekijk ook: Foto’s van de Hofjes in Leiden
Tips voor uw reis naar Leiden
Bewaar op Pinterest
