In dit artikel vertel ik u alles over de 20 verhalenpalen in de gemeente Haarlemmermeer. Leest u en fietst u mee?

 

Wat is een verhalenpaal

In 2018 zijn door de hele gemeente Haarlemmermeer 15 verhalenpalen geplaatst. Deze verhalenpalen vormen een ‘buitenmuseum’ in de polder. Deze verhalenpalen beschrijven het erfgoed van de polder. De verhalenpalen en de bijbehorende fietsroutes zijn een project van het Haarlemmermeermuseum De Cruquius. Hieronder vallen het Historisch Museum Haarlemmermeer in Hoofddorp en het Cruquius Museum in Cruquius. Een financiële bijdrage van het Mondriaan Fonds en het BNG Cultuurfonds maakten het project mogelijk.

Het begon met het langlopende erfgoedproject ‘Schakels aan de Ketting’ van het Haarlemmermeermuseum De Cruquius. Deze tentoonstelling was t/m januari 2019 te bezoeken. Ik bezocht deze tentoonstelling in het Historisch Museum Haarlemmermeer in Hoofddorp al in 2017. Deze tentoonstelling fungeert als reisbureau voor het ‘buitenmuseum’.

Het initiatief van de verhalenpalen in de Haarlemmermeer ontstond in 2015. Bewoners van de gemeente konden in 2016 en 2017 erfgoedlocaties insturen en na een selectie zijn er 15 locaties uitgekozen die elk een verhaalpaal hebben gekregen. In 2018 zijn deze verhalenpaal daadwerkelijk geplaatst. In juni 2018 werd de paal GEZAG (nr. 4) door de burgemeester geopend.

In het najaar van 2019 zijn er 5 nieuwe verhalenpalen geplaatst. Dit keer bij het Cruquius Museum en in de nieuwe kernen van de Gemeente Haarlemmermeer. Vanaf 1 januari 2019 maken ook Haarlemmerliede en Spaarnwoude deel uit van de gemeente Haarlemmermeer. In totaal staan er nu dus 20 verhalenpalen in de Haarlemmermeer.

De verhalenpalen zijn meerpalen met lettersculpturen. Op de meerpalen zijn een plattegrond, het nummer van de verhaalpaal, de hoogte boven of beneden NAP en een informatieve tekst over de betreffende verhalenpaal bevestigd. Sommige NAP borden schijnen niet te kloppen en moeten (nog) vervangen worden. De borden zijn van gebolleerd emaille, de letters van mat zwart staal en de palen van geteerd hardhout gemaakt.De informatieve tekst bestaat uit maximaal 100 woorden met een beschrijving waarom deze plek voor de geschiedenis belangrijk is geweest.

Elke paal heeft een korte eigen naam, die op dat stuk geschiedenis slaat. Bovenop staat de naam in lettervormen. De palen worden ook wel schakelpalen genoemd en de ring van palen 'Schakels aan de ketting'.

Aan de hand van QR codes kunt u meer lezen over de geschiedenis van de Haarlemmermeer. Onderwerpen als de drooglegging van de Haarlemmermeer, het verzet in de Tweede Wereldoorlog, de spoorlijn door de gemeente, komen aan bod.

Het beeldalfabet voor de verhalenpalen zijn ontworpen door atelier René Knip. De firma Griekspoor heeft de palen door de hele gemeente Haarlemmermeer geplaatst.

De sculpturen zijn goed zichtbaar en vormen een herkenningspunt in het polderlandschap. Ik heb ze alle 20 opgezocht en gefotografeerd.

 

20 verhalenpalen in de Haarlemmermeer

Er zijn zoals gezegd 20 verhalenpalen in de de Haarlemmermeer. Ik heb ze stuk voor stuk opgezocht, gefotografeerd en beschreven.

 

Verhalenpaal nr. 1 – LIJN / Spoor en dijk

Deze 1e verhalenpaal staat op de hoek van de Kruisweg en de Paxlaan in Hoofddorp.
Deze verhalenpaal staat op de plek waar zich de coupure in de Geniedijk bevindt. De Geniedijk is onderdeel van de Stelling van Amsterdam en zodoende ook onderdeel van de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Deze Geniedijk werd tussen 1888 en 1894 aangelegd. Het was een militaire liniedijk. De dijk werd aangelegd als waterkering om bij een aanval op Amsterdam de buitenkant in het zuiden van de Stelling van Amsterdam onder water te kunnen zetten.

Lees meer: Werelderfgoedlijst van UNESCO

 

Deze coupure is door de Hollandsche Elektrische Spoorweg Maatschappij (HESM) bij de aanleg van de Haarlemmermeerspoorlijn gemaakt. De dijkdoorsnijding/coupure kon worden gesloten als het nodig was. In de route van de spoorlijn werd een constructie met inkepingen gemaakt waarin balken konden worden geschoven.

 

Verhalenpaal nr. 2 – DUIK / Dr. Nanningabad

Deze 2e verhalenpaal staat in de bocht van de Ramaerstraat en het Wilsonpad, vlak voor de brug over het water bij de Geniedijk in Hoofddorp.
De verhalenpaal staat op de plek waar in 1932 een zwembad werd gebouwd. Dit heette in die tijd het Achterkanaal. Nu is het de Gelderstraat met de brug over het kanaal die de verbinding vormt tussen de woonwijken ’t Oude Buurtje en Pax. In 1932 werd het zwembad aangelegd op de plek waar toen de ijsbaan was, in het Achterkanaal. Het Achterkanaal wordt ook wel Genievaart genoemd. Het Achterkanaal was vroeger een aanvoerkanaal van munitie en voedsel voor de bemanning van de forten. De naamgever van het zwembad was dokter H.D. Nanninga, één van de oprichters van het ‘Comité tot stichting van een Bad- en Zweminrichting’. Het zwembad had drie baden: een pierenbad, een oefenbad en een diep bad van 3 meter diep en 100 meter lang. In 1948 en in 1956 werd het zwembad gerenoveerd en in 1972 werd het zwembad definitief gesloten.

 

Verhalenpaal nr. 3 – BOER / Graan voor Visch

Deze 3e verhalenpaal staat langs het fietspad aan de Hoofdweg tussen de molen en het politiebureau in Hoofddorp.
Hier stond vroeger de boerderij van de familie Nieuwenhuis. Deze familie, boer Arend, zijn vrouw Marie en 8 kinderen, verlieten in 1971 de boerderij. De boerderij werd daarna gesloopt en op de plek van de boerderij en de landerijen werd een complete woonwijk met 2.000 huizen op 28 hectare grond uit de grond gestampt: Graan voor Visch. De nieuwe wijk werd genoemd naar de boerderij die voor de nieuwbouw werd afgebroken. De bomen die de erfgrens bepaalden staan er nog wel. De boerderij stond aan de Hoofdweg 802. De boerderij werd rond 1859 gebouwd. Na een aantal keren verkocht te zijn, kwam de boerderij in 1896 in handen van Maatschappij Amsterdams Goederenvervoer. Daarna wisselt de boerderij regelmatig van pachter/bewoner. De laatste eigenaar, Arend Nieuwenhuis, begon in de Tweede Wereldoorlog als bedrijfsleider, maar snel na de oorlog werd hij pachter/boer met akkerbouw, als graan, vlas en bieten. Hij was de laatste bewoner. De naam Graan voor Visch is een verwijzing naar het feit dat de visvangst voor de drooglegging van de Haarlemmermeer de belangrijkste bron van inkomsten was. Na de drooglegging maakte de vis plaats voor graan en andere gewassen.

 

Verhalenpaal nr. 4 – GEZAG / Oude Secretarie

Deze 4e verhalenpaal staat op de kruising Bennebroekerweg / Hoofdweg oostzijde, tegenover Hoofdweg 901A in Hoofddorp.
Op deze plek stond vroeger het eerste raadhuis (secretarie) van de Haarlemmermeer. Dit gebouw werd in 1856 gebouwd als woning voor de eerste gemeentesecretaris van de gemeente Haarlemmermeer. De eerste steen werd door de eerste burgemeester, Matthijs Samuel Petrus Pabst, gelegd. Het gebouw kreeg de naam Nieuw-Rijk. Naast de secretarie stonden een kroeg, een paar daggelderhuisjes en boerderij Hoop op Zegen. In de kroeg werden tussen 1856 en 1867 de standpunten over de voorstellen van burgemeester Pabst door de raadsleden besproken. Het begin van het bestuur van de Haarlemmermeer. Het witte huisje aan de overkant van de Hoofdvaart, aan de westzijde, was ook een kroeg en is als monument bewaard gebleven. Nu is het een woonhuis. Dit was in 2018 de paal die officieel onthuld werd door de toenmalige burgemeester van de Haarlemmermeer, Onno Hoes.

 

Verhalenpaal nr. 5 – VERZET / Onderduikadres

De 5e verhalenpaal staat naast het huis op de Rijnlanderweg 1253 tussen de Venneperweg in Nieuw-Vennep en de Bennebroekerweg in Hoofddorp.
De boerderij aan de Rijnlanderweg 1253 (vroeger de Oude Sloterweg) tussen Hoofddorp en Nieuw-Vennep was tijdens de Tweede Wereldoorlog de boerderij van de familie Boogaard. Deze familie kon het niet aanzien dat de joden opgepakt en weggevoerd werden. De familie hielp velen van hen met onderduiken. Zij zagen het als hun christelijke plicht om het volk van God te verbergen voor de Duitsers. Dhr. Boogaard en zijn gezin hadden veel onderduikers in huis, maar ook twee zonen, die in de buurt woonden, hadden onderduikers in huis. Het was in de Haarlemmermeer en zelfs in Amsterdam, waar veel Joden woonden, algemeen bekend dat ze naar de familie Boogaard moesten als ze moesten onderduiken. Zelfs buschauffeurs aan wie gevraagd werd waar ze de boerderij van de familie konden vinden, wisten de weg naar de boerderij heel goed te vinden. Dit alles ging helemaal mis. De boerderij werd op 6 oktober 1943 overvallen door de Duitsers. Er waren op dat moment maar liefst 70 onderduikers aanwezig. Dit was niet de eerste overval maar wel de fatale. Er werden 34 onderduikers opgepakt en afgevoerd naar concentratiekampen om daar vergast te worden. Twintig kinderen werden gered. Dhr. Boogaard en zoon Pieter werden ook gearresteerd. Zoon Pieter was ziek en is na zijn vrijlating uit Kamp Vught thuis overleden. Dhr. Boogaard is in februari 1945 omgekomen in concentratiekamp Sachsenhausen.

 

Verhalenpaal nr. 6 – LIED / J.P. Heije

Deze 6e verhaalpaal staat aan het Dr. Heijepad, bij de ingang van de begraafplaats bij hek in Abbenes.
Dit is de plek waar arts en dichter Jan Pieter Heije ligt begraven. J.P. Heije is de schrijver van bekende kinderliedjes als ‘de Zilvervloot’, het Sinterklaasliedje ‘Zie de maan schijnt door de bomen’ en ‘Er zaten zeven kikkertjes’. Hij schreef meer dan 150 kinderliedjes en ruim 350 volksliedjes. J.P. Heije is in 1809 in Amsterdam geboren. Hij was arts en werd bekend vanwege zijn inzet voor de dichtkunst en muziek. Hij kwam veel in Abbenes, maar hij woonde in Amsterdam. In het zuiden van de Haarlemmermeerpolder bezat hij veel landerijen. Hij was rentmeester voor zijn schoonvader. De boerderijen kregen namen van dichters, hij bouwde huizen voor de arbeiders en zorgde er voor dat de kinderen uit het dorp naar school gingen en stichtte de kerk van Abbenes. Niet alleen voor Abbenes was hij belangrijk. Hij was ook bestuurslid van het Nut van het Algemeene, de Staatscommissie voor Verbetering van de Gezondheidszorg. De medische wetgeving moest worden aangepast. Dr. Heije heeft er verder voor gezorgd dat er een verpleegsters-opleiding kwam. Hij overleed in 1876 en werd begraven op de begraafplaats van Abbenes. Dit omdat hij van groot belang was voor de ontwikkeling van het zuiden van de polder en met name voor Abbenes. De schoolkinderen van Abbenes herdenken hem nog jaarlijks met het zingen van zijn liedjes en het leggen van narcissen op het graf.

 

Verhalenpaal nr. 7 – SPADE / Begin Ringvaart

Deze 7e verhalenpaal staat aan de Hillegommerdijk aan de Ringvaart bij Beinsdorp tegenover palingrokerij Gebroeders Been.
Deze verhalenpaal herinnert aan het feit dat op 5 mei 1840 de eerste spade de grond in ging voor het graven van de Ringvaart. Hier stond toen hoeve Treslong. Dit was het begin van de droogmaking van de Haarlemmermeerpolder. Het besluit voor de drooglegging was na een zware westerstorm in 1836 door de toenmalige koning Willem I in 1837 genomen. Heel veel jongens groeven de Ringvaart met de hand. Veel van deze jongens kwamen uit Zeeland en Brabant. Hier was werk genoeg. Van maandag t/m zaterdag werd er gewerkt om de Ringvaart te graven. In 1843 werd stoomkracht ingezet voor het droogmalen van de polder. In 1848 begon Gemaal De Leeghwater met de droogmaking, gevolgd door Gemaal De Lynden in 1849 en een paar dagen later in april 1849 begon ook Gemaal Cruquius met het droogmaken van de Haarlemmermeerpolder. Het voormalige gemaal Cruquius is nu een museum. Voor een bezoek aan dit museum fietst u in de richting van Cruquius langs de Ringvaart. In juli 1852 was de polder drooggemalen. Ruim 8000 miljoen kubieke meter water was weggepompt door de 3 gemalen.

Meer informatie over het Cruquius Museum leest hier. Mijn foto's van het Cruquius Museum bekijkt u hier.

 

Verhalenpaal nr. 8 – EEND / Eendenkooi Stokman

De 8e verhalenpaal staat aan de Kromme Spieringweg 355-357 in Vijfhuizen bij de ingang naast het pad richting de eendenkooi.
Van 1757 tot 1990 was de toenmalige eendenkooi die op deze plek stond eigendom van de familie Stokman. Deze eendenkooi werd in 1701 aangelegd. De eendenkooi van Vijfhuizen bestond uit 2 hectare hakhoutbos en een rechthoekige vijver van ongeveer 40x40 meter. In iedere hoek van de vijver bevond zich een vangpijp met daarom heen de weilanden. De wilde eenden en talingen werden in de visfuik gevangen. Deze bevond zich aan het eind van elke pijp. Op elke windrichting één. De uiteinden van de doodlopende slootjes waren overdekt met gaas of netten en daarachter een fuik of kist. Tamme eenden lokten de wilde eenden om in de plas te komen foerageren. De tamme eenden worden de slootjes ingelokt en de bedoeling is dat de wilde eenden hun voorbeeld volgen. Zijn ze ver genoeg het slootje ingezwommen dan worden ze door de kooiker opgejaagd en aan het eind van de vangpijp zitten ze gevangen in de fuik. Een eendenkooi is een Hollandse vinding om eenden te vangen. Het is een uniek natuurgebied met meer dan 100 plantensoorten en 32 bomensoorten. In dit gebied leven bijzondere vogels, als de ijsvogel, tureluur, steenuil en torenvalk. Wezels, bunzings, vleermuizen en hermelijnen hebben hier ook een plek. De familie Stokman is nog altijd de beheerder van de eendenkooi en onderhoudt de eendenkooi. Stichting Landschap Noord-Holland heeft de eendenkooi in 1990 gekocht en is eigenaar van dit gebied.

 

Verhalenpaal nr. 9 – DORP / Verdwenen dorp Nieuwerkerk

De 9e verhalenpaal staat langs het fietspad aan de Schipholweg naast de doodlopende weg bij Schipholweg 695 bij Schiphol.
Deze verhalenpaal staat op de plek waar van de 15e tot eind 17e eeuw het dorp Nieuwerkerk lag. Het dorp lag tussen Haarlem en Sloten. In deze periode is het dorp verschillende keren door het water verwoest en herbouwd. In de verwoesting van 1690 kreeg het dorp zijn derde plek, vlakbij wat nu Lijnden heet. Na de droogleggen van de Haarlemmermeer bleven enkele huizen over. Vijfhuizen behoorde oorspronkelijk ook tot Nieuwerkerk. Uit deze periode in de 19e eeuw zijn nog een paar huizen en de eendenkooi Stokman over. Het huidige Vijfhuizen is verderop gebouwd. Ten zuiden van Sloten is nog een stuk land dat overbleef na alle waterverwoestingen. Nieuwerkerk (vroeger Boesinghelee genoemd), Vijfhuizen, Schalkwijk, Rijk (hoorde bij Schalkwijk), Sloten en Osdorp (de laatste 2 dorpen zijn opgeslokt door Amsterdam) zijn in de 11e eeuw door ontginningen in het moerasbos ten oosten van Haarlem ontstaan. Vanaf de 14e eeuw werd het land afgegraven en de turf verkocht. Het land werd gebruikt voor landbouw en het houden van vee. Door het turfsteken ontstond vanaf 1250 het grote Haarlemmermeer. Voor die tijd waren een paar kleine meren, Leidsemeer, het Lubkemeer en het Spieringmeer.

 

Verhalenpaal nr. 10 – HOEVE / Badhoeve

De 10e verhalenpaal staat langs het fietspad van de Nieuwemeerdijk tegenover de brug over de Ringvaart naar Langsom aan de overkant van het water in Badhoevedorp.
Deze verhalenpaal staat op de plek waar de tweede burgemeester van de Haarlemmermeer, Jacob Paulus Amersfoordt, zijn boerderij bouwde. In 1854 kocht hij ruim 200 hectare drooggevallen land. Dit was een stuk land aan de Sloterweg langs de Ringdijk. Jacob Paulus Amersfoordt was een Amsterdamse jurist en letterkundige die in 1861 hoofd werd van de heemraad van de gemeente en tussen 1863 en 1869 was hij de burgemeester. De naam van de boerderij was De Badhoeve. De naam komt van het feit dat de Amsterdammer hier in de zomer kwamen pootjebaden. Boerderij De Badhoeve was een modelboerderij. Door zijn experimentele karakter en de moderne machines had de boerderij veel invloed op de mechanisatie van de Nederlandse landbouw. De boerderij werd in 1990-1991 gesloopt. Aan de Toevluchtstraat 19 in Badhoevedorp is een historische villa gebouwd, geen exacte kopie van de boerderij, maar dit gebouw heeft een historische waarde omdat het staat op de plek waar het melkhuisje dat vroeger op het terrein van De Badhoeve stond behouden is gebleven. Het woonhuis stond op de plek waar de waterbouwkundige Cruquius zijn eerste peiling nam voor zijn versie van het droogmakingsplan van de Haarlemmermeerpolder.

 

Verhalenpaal nr. 11 – FORT / Fort aan het Schiphol

Deze 11e verhalenpaal staat langs het fietspad langs de Ringvaart tegenover het tunneltje onder de N231 - Nieuwemeerdijk in Badhoevedorp, vlakbij het viaduct van de A9.
Deze verhalenpaal staat op de plek waar vroeger het Fort aan het Schiphol stond. Het Fort bij Schiphol werd in 1844 gebouwd op een kunstmatig eiland in de Haarlemmermeer dat toen nog niet drooggelegd was. Achter het fort werd de Ringvaart gegraven. Dit fort bestond uit een ronde gemetselde stenen toren. Deze toren kon zonder dat de inrichting aangetast werd met grond worden gecamoufleerd. Het fort bevatte (net als bijna alle andere forten van de Stelling van Amsterdam) een bomvrije ruimte voor het personeel en materieel. De ruimte bood plaats aan de manschappen en het geschut. Rondom de Ringvaart ontstond vanaf 1843 een linie met vier forten: het Torenfort bij Schiphol, het fort de Nieuwe Meer bij Sloten, het fort Halfweg en het fort aan de Liede. Deze forten maakten deel uit van de Stelling van Amsterdam. Deze linie ligt aan de zuid-westkant van Amsterdam en door de drooglegging van de Haarlemmermeerpolder was er een probleem ontstaan. Er werden forten gebouwd om de verdediging van Amsterdam. Fort aan de Liede en het Fort bij Schiphol werd een keerkade gebouwd. Het deel ten noorden van deze kade kon onder water worden gezet. Dit fort werd in 1916 de basis van het militair vliegkamp Schiphol. Dit is nu Luchthaven Schiphol. De eerste vliegtuigen landen in 1916 bij het fort. Vanaf 1917 werd het een burgerluchthaven. Het fort werd in 1934 gesloopt en maakte plaats voor de Schipholdraaibrug of de Colijnbrug.

Lees meer: Stelling van Amsterdam.

 

Verhalenpaal nr. 12 – SLAG / Zeeslag 1573

Deze 12e verhalenpaal staat naast het fietspad in de buurt van de rotonde Schipholweg-Spaarnwoudeweg in Vijfhuizen.
Op 26 mei 1573 vond op het Haarlemmermeer (toen een meer, nu land) de slag tussen de Geuzen en de Spanjaarden plaats. Dit was tijdens de 80-jarige oorlog. Het Spaanse beleg van de stad Haarlem moest doorbroken worden. Amsterdam was Spaansgezind en liet de schepen het meer opvaren om zo de Geuzen te verslaan. De schepen blokkeerden de waterweg ten zuiden van Haarlem. Zo dwongen ze de stad tot overgave. Iets wat op 12 juli 1573 na een belegering van 2 maanden ook gebeurde. De Spanjaarden waren in mei van dat jaar met 63 schepen het meer opgevaren en kwamen tegenover meer dan 100 slecht uitgeruste schepen van de Geuzen te liggen. De Geuzen werden verslagen en vluchtten. De belegering van Haarlem had tot gevolg dat er een groot tekort was aan voedsel en andere levensbehoeften. Bij het binnentrekken van de Spanjaarden in de stad werden huizen geplunderd en burgers en soldaten gevangen genomen. Uiteindelijk werden meer dan 1500 man op de markt onthoofd en 246 mensen werden door de vijf beulen in het Haarlemmermeer verdronken. Op de plek waar dit laatste gebeurde, staat nu het Cruquius gemaal.

 

Verhalenpaal nr. 13 – MUNT / Romeinse vondst

Deze 13e verhalenpaal staat op de hoek op de hoek van de Kaagweg en de Huigsloterdijk in Abbenes.
De paal staat op de plek waar in oktober 1920 door landbouwer Krijger maar liefst 12.389 munten uit de 4e eeuw werden gevonden. Het was zijn perceel Huigsloterdijk 251 bij de Kaagweg. Het Museum van Oudheden in Leiden heeft in 1950 de hele vondst gekocht. Hun theorie is dat de munten werden gebruikt als basis voor een smid om bijv. mantelspelden van te maken. In 1958 werden de oorsprong, de herkomst van de munten en de vindplaats onderzocht. Een theorie is dat een Romeins schip met geld die op weg was naar Engeland hier is vergaan. Dit gebeurde bij de monding van de rivier de Aa bij Huigsloot (is nu de gemeente Haarlemmermeer). Deze rivier stond in open verbinding met de Noordzee. De bestemming van de munten was Engeland, waar door een crisis een gebrek aan munten was. De gemeente Haarlemmermeer heeft in 1987 445 van deze gevonden Romeinse munten gekregen. De munten liggen nu in het gemeentearchief.

 

Verhalenpaal nr. 14 – DIEP / Diepe kavel

Deze 14e verhalenpaal staat langs het fietspad bij het crematorium aan de Hoofdweg 1100 oostzijde tussen Hoofddorp en Nieuw-Vennep.
Dit is de plek waar vroeger een paar boerderijen stonden. De percelen lagen in het lagere en natste gedeelte van de Haarlemmermeerpolder. Het waren 9 kavels met nummer O16 t/m 24. Dit is de diepste kavel in de polder. Er is een dieptekaart uit 1866 waaruit blijkt dat kavel O 21 op 4.30 meter beneden Amsterdams Peil ligt. Dit Amsterdams peil werd afgeleid van de gemiddelde zomerse hoogwaterstand op het IJ in Amsterdam.

 

Verhalenpaal nr. 15 – FRUIT / Olmenhorst

Deze 15e verhalenpaal staat bij de ingang van Landgoed De Olmenhorst aan de Lisserweg 481 in Lisserbroek.
De Olmenhorst is een boerderij die hier als sinds de drooglegging van de Haarlemmermeerpolder staat. Vijf generaties verder is het landgoed nog altijd in het bezit van de familie De Clercq. Stephanus De Clercq bouwde hier in 1854 boerderij de Betsy Hoeve. Na een brand in 1894 werd er door Willem De Clercq een nieuwe boerderij in een bosstrook met olmen/iepen gebouwd. Vanaf de 3e generatie, Stephen De Clercq, werd fruitteelt belangrijk. Hij legde boomgaarden aan met appel-, peren- en pruimenbomen. Govert De Clercq was in de Tweede Wereldoorlog verzetsstrijder. De Olmenhorst werd het hoofdkwartier van de Binnenlandse Strijdkrachten. De huidige eigenaar, Florian De Clercq, nam in 1986 het bedrijf over. Hij richtte zich volledig op de fruitteelt. Onder zijn leiding zijn op het landgoed horecagelegenheden, een winkel, ateliers en andere bedrijven gevestigd. In september en oktober zijn hier de zelfplukdagen. U kunt uw eigen appels en/of peren plukken. U kunt ook een appelboom adopteren.

Meer informatie over Landgoed De Olmenhorst leest u hier. Mijn foto's van Landgoed De Olmenhorst in Lisserbroek bekijkt u hier.

 

Verhalenpaal nr. 16 – STOMP / Stompetoren

Deze 16e verhalenpaal staat aan de Kerkweg 26, vlakbij de Stompe Toren, tussen de inrit naar de boerderij en het fietspad naar Spaarndam. De oude gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude maakt sinds 1 januari 2019 onderdeel uit van de gemeente Haarlemmermeer. De Stompe Toren ligt op een verhoging in het terrein tussen enkele gebouwen.
De Stompe Toren is in de 13e eeuw gebouwd. In 1573, tijdens het beleg van Haarlem, werd Spaarnwoude door de Spanjaarden in brand gestoken. De Stompe Toren werd behouden. De kerk werd in 1764 tegen de toren aangebouwd. De oude kerk werd gesloopt. Een eeuw later moet er gerenoveerd worden en de spitse toren en een verdieping van de toren werd gesloopt. Maar omdat het geld ontbreekt, wordt de toren ingekort tot 20 meter en is er een dak van hout en dakpannen geplaatst. Zo komt de toren aan zijn naam: de Stompe Toren. In de muur ziet u twee stenen die vaam aangeven van de reus van Spaarnwoude. Op het bord bij de kerk wordt beschreven hoe mensen hier eeuwen geleden woonden. Naast de kerk bevinden zich grafstenen. In de zomermaanden vinden hier culturele activiteiten plaats, in de winter is de kerk gesloten. Dit omdat de kerk moeilijk te verwarmen is. Spaarnwoude heeft huizen rond de kerk maar ook langs de Kerkweg, de Spaarndammerdijk, de Lage Dijk en de Liede. Spaarnwoude ontstond in de Middeleeuwen op de strandwal. Deze strandwal loopt van zuid naar noord en is ongeveer 7000 jaar geleden gevormd.

 

Verhalenpaal nr. 17 – RUIG / Ruigoord

Deze 17e verhalenpaal staat in het kunstenaarsdorp Ruigoord op de kruising van Ruigoord en de Bauduinlaan, vlakbij de plek waar vroeger de bansloot van het eiland Ruigoord in het water van het IJ uitstroomde. De paal staat op het hoogste deel van het vroegere veeneiland. Nu is het een groene oase in het moderne Amsterdamse havengebied. Deze 17e paal is geplaatst in samenwerking met Haven Amsterdam.
De eerste sporen van bewoning dateren uit de 11e eeuw. Door hevige stormen en overstromingen rond het water in de buurt de Spaarndammerdijk was dit een barre en weerbarstige plek voor haar bewoners. Er zijn nog altijd sporen in het landschap bij Halfweg en Spaarnwoude die veroorzaakt zijn door doorbraken van de hoge Spaarndammerdijk. Door de vaak draaiende, kolkende beweging van het water bij een doorbraak worden deze plassen ook wel ‘wielen’ genoemd. Vanaf 1578 nam het waterschap Hoogheemraadschap van Rijnland het beheer en onderhoud van de verwaarloosde Spaarndammerdijk over van de arme inwoners van Spaarnwoude, Hofambacht en Houtrijk & Polanen. Er werd flink geïnvesteerd in kades, sluizen en dijken, zoals het Rijnlandshuis in Spaarndam en in Halfweg. Vanuit deze gemeenlandshuizen van het waterschap werd de veiligheid rond het gebied van de Spaarndammerdijk georganiseerd en bewaakt. In 1652 legden twee opzichters van het Hoogheemraadschap van Rijnland hun inspectieboot aan op het zuidelijkste puntje van Ruigoord. Zij vonden hier de meest ideale en natuurlijke plek voor het bouwen van de eendenkooi van Ruigoord. ’t Ruyghe Oord ontstond door de stroming in het Oer-IJ. Dit is een grillige vertakking van de Rijn. In 1873 verloor Ruigoord de status van eiland. De reden: inpoldering. In 1973  ontstond Ruigoord, een gemeenschap en vrijhaven die bestond uit krakers, kunstenaars en de oorspronkelijke bewoners. In Ruigoord zijn nu ateliers gevestigd en worden er culturele activiteiten georganiseerd in het voormalige kerkgebouw. Ruigoord ligt niet in de Haarlemmermeer maar sinds 1997 in Amsterdam. Vroeger hoorde Ruigoord bij de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude. Deze gemeente is per 2019 opgegaan in de gemeente Haarlemmermeer en zodoende is deze verhalenpaal in Ruigoord geplaatst. Dit is de enige verhalenpaal die in een andere gemeente staat. Het Amsterdamse havenbedrijf heeft volledige financiële ondersteuning en medewerking verleend aan dit project.

 

Verhalenpaal nr. 18 – GEUS / Spaarndammerdijk

Deze 18e verhalenpaal staat aan de Spaarndammerdijk in Halfweg in de bocht van de Spaarndammerdijk in de Verenigde Binnenpolder.
De Spaarndammerdijk werd in de 13e eeuw aangelegd. Er werd hier veen afgegraven en afwateringssloten werden aangelegd. Dit was nodig om het poldergebied te beschermen voor de invloed van het IJ. Als er een dijkdoorbraak was, liep het land tot aan Leiden onder. De Spaarndammerdijk liep van Velsen tot aan de Amstel. De aanleg, het onderhoud en de zorg voor de omwonenden van de dijk waren de reden dat het Hoogheemraadschap van Rijnland werd opgericht. Het slotenpatroon dat u nu ziet is nog hetzelfde als na de ontginning. De Spaarndammerdijk is na 1508 de belangrijkste landverbinding tussen Haarlem en Amsterdam.
Op de plek waar deze verhalenpaal staat vond in maart 1573 een overval plaats. Dit was tijdens de Tachtigjarige Oorlog. 125 Spaanse speerruiters trokken die avond langs de Spaarndammerdijk van Amsterdam naar Spaarndam. De Waterlandse boer en geus (vrijbuiters), Govert ’t Hoen, zag dit gebeuren toen hij met twee roeijachten over het IJ voer. Govert ’t Hoen versperde, samen met negen andere geuzen/vrijbuiters, de Spanjaarden de weg. Negen andere geuzen vielen de Spanjaarden van achteren aan. De geuzen doodden alle ruiters met de roeren en verrejagers (polsstokken met aan het eind een spits). De paarden van de Spanjaarden werden met de boten naar de overkant van het IJ gevaren. Deze gebeurtenis zorgde ervoor dat Govert ’t Hoen uitgenodigd werd bij de Spaanse bevelhebber De Liques in Haarlem. Hij nam geen geschenken aan maar vroeg wel om een gunst, mocht hij die nodig hebben. Nu die had hij nodig want Govert ’t Hoen werd tijdens een mislukte aanval op de Diemerdijk gevangen genomen maar door bemiddeling van De Liques vrijgelaten. Uiteindelijk sneuvelde ’t Hoen op 31 mei 1574 bij de Spaanse overval op Ilpendam. De eerste Spaarndammerdijk werd in de 12e eeuw aangelegd. Er werd hier veen afgegraven en afwateringssloten werden aangelegd. Er was door de invloed van het IJ een dijk nodig. Het slotenpatroon dat u nu ziet is nog hetzelfde als na de ontginning.

 

Verhalenpaal nr. 19 – VINK / Vinkebrug

Deze 19e verhalenpaal staat op de hoek van de Groeneweg, Vinkebrug en de Batterijweg, in de Verenigde Binnenpolder op de plek waar tot 2015 het buurtschap Vinkebrug lag.
De naam komt van het feit dat veel vroegere bewoners van het buurtschap de achternaam Vink hadden en er lag hier vroeger een brug. De Verenigde Binnenpolder lag aan de andere kant van de spoorlijn. Dit was vroeger een veeteeltgebied met een oud slotenpatroon. Nu maakt de Verenigde Binnenpolder onderdeel uit van het recreatiegebied Spaarnwoude. In de Verenigde Binnenpolder werd in 1631-1632 een trekvaart gegraven die dwars door de Haarlemmermeerpolder van Haarlem naar Amsterdam liep. Dit was de eerste trekvaart in Nederland die voor personenvervoer bedoeld was. Er was een probleem, door deze trekvaart konden de boeren niet meer bij hun land aan de overkant van het water. Daarom werd er een brug aangelegd, de Vinkebrug. Nu is hier een tunneltje en een spoorwegondergang. Per jaar werden er veel passagiers met de trekvaart vervoerd. Aan de trekvaart kwam in 1883 door de komst van de spoorlijn Amsterdam-Haarlem in 1839 een eind. Het jaagpad langs de trekvaart werd een belangrijke weg tussen Haarlem en Amsterdam. Nu is het de snelweg A200. De oude trekvaart is verloren gegaan. Vinkebrug bestond uit 20 boerderijen en woningen van boerenarbeiders. Er waren verschillende tegenslagen:  de trekvaart, de aanleg van recreatieschap Spaarnwoude waardoor alle land onteigend werd en de aanleg van de Polderbaan van Schiphol. In 2015 zijn de resterende 15 woningen gesloopt. Er staan nu nog een paar bedrijfsgebouwen en woningen. 

 

Verhalenpaal nr. 20 – VUUR / Gemaal de Cruquius

Deze 20e verhalenpaal staat tegenover Theehuis Cruquius en het Cruquius Gemaal aan de Cruquiusdijk 27 aan de kant van de Ringvaart in Cruquius.
Bij de monding van de Spaarne onder Heemstede stond in 1670 een vuurbaak. Deze vuurbaak stond hier op een landtong die in 1250 is ontstaan. Deze landtong bestond uit veengebied en lag achter de stuwwallen. Hier liggen nu Heemstede en Haarlem. De vuurbaak was hier geplaatst omdat de Spaarne een drukke vaarroute vanuit Haarlem over het Haarlemmermeer voor de scheepvaart was. De houten vuurbaak werd in 1700 vervangen door een stenen vuurtoren. Deze vuurtoren had een op olie gestookte lantaarn. De kosten en het onderhoud werden betaald uit de tolgelden die geïnd werden en die afhankelijk waren van de breedte van het schip. De grote schepen moesten via het Spaarne en de kolksluis bij Spaarndam en het IJ naar Amsterdam. De vuurtoren werd in september 1848 geveild. De opbrengst was 385 gulden. De kopers waren de heren van Leeuwen uit Leiden. Twee weken na de aankoop lieten zij de vuurtoren afbreken. De vuurtoren was overbodig, want de laatste doorvaartopening in de ringdijk was gedicht. Het stoomgemaal De Cruquius, die tegenover deze verhalenpaal staat, is gebouwd op de landtong bij de verdwenen vuurtoren. Het water uit het Haarlemmermeer werd hier geloosd in de tegenover gelegen ringvaart en via het Spaarne werd het water naar het IJ afgevoerd.

Meer informatie over het Cruquius Museum leest u hier. Mijn foto's van het Cruquius Museum bekijkt u hier.

 

Selectiecriteria voor het plaatsen van de verhalenpalen op de plekken waar ze nu staan

• Geografische spreiding waarbij de er verhalenpalen in verschillende plaatsen in de Haarlemmermeer staan.
• Spreiding van vier thema’s: land, water, lucht en mens. Dit varieert van verzet, naar boerderij, naar fort.
• Chronologische spreiding: de omgeving van de gemeente Haarlemmermeer kent een geschiedenis van meer dan 2000 jaar.
• Verdwenen, onzichtbare en zichtbare punten.
• Persoonlijke verhalen en algemene verhalen.
• De verhalenpalen langs de fietsroutes moeten goed zichtbaar en bereikbaar zijn.

Het is een wens om het aantal verhalenpalen uit te breiden naar meer punten in de polder.

 

Overige informatie over de verhalenpalen

• Er zijn vier verschillende thematische fietsroutes tussen de verschillende verhalenpalen uitgezet: Water route van ongeveer 30 kilometer, Land route van ongeveer 35 kilometer, Mens route van ongeveer 20 kilometer en de Lucht route van ongeveer 40 kilometer. Deze fietsroutes gaan niet langs de 5 nieuwe verhalenpalen.

 

• Over de verhalenpalen SPADE (nr. 7) en VERZET (nr. 5) zijn door de Polderdichter van Haarlemmermeer Mirjam Noach gedichten geschreven.
• Elke verhalenpaal heeft een QR code. Bij het scannen van deze code met uw telefoon of tablet, leest u meer informatie en andere wetenswaardigheden over dit specifieke erfgoed in de Haarlemmermeer.

 

Locaties van de verhalenpalen

 

 

Voor meer foto's van de Verhalenpalen, zie foto's Verhalenpalen in de Haarlemmermeer.

 

Volg JTravel op Facebook, Instagram, Twitter, Pinterest en Bloglovin’.

 

Bewaar op Pinterest